اسناد

1. وقف در دوره قاجار

سنت ديرپاي وقف به معناي صرف نمودن مال و ملک و يا منفعت آن در راهي و براي جايي است که واقف (صاحب آن مال) تعيين مي‌کند.

از ديدگاه بسياري از فقها، وقف از هر شخصي مي‌تواند صادر شود و براي هر نيتي که واقف تعيين نموده مي‌تواند مصرف شود. با بازبيني وقفنامه‌ها  و موقوفاتي که از دوران قبل به جا مانده، به ويژه از دوره صفويه به بعد، روشن مي‌شود که زنان بخش بزرگي از واقفين را تشکيل مي‌دادند، بدين معنا که ايشان مالک با اختيار اموال خود محسوب شده و مي‌توانستند آن را به راهي که مايل بودند وقف نمايند. بنابه وضعيت اجتماعي و اقتصادي خود، مال و ملکي با ارزش زياد و يا اشياء و اموالي نه چند ارزشمند را وقف امور خير مي‌نمودند.

در آستانه حرم امام رضا (ع) وقفنامه‌هاي زيادي به چشم مي‌خورد که هر يک بنابه واقف اموال وقف شده و موضوع وقف از ديگري متفاوت بوده و با هم مجموعه‌اي متنوع را تشکيل مي‌دهند اشياي وقف شده از نظر شکل و مقدار بسيار متفاوتند ازجمله : ظروف مسي، پارچه، قاليچه، قناديل، شمعها، کتب ادعيه و قرآن و .... که هر کدام در قسمتهاي مختلف حرم رضوي (ع) کاربرد داشته است. تمامي اينها تحويل ” تحويلخانه“  و خزانه آستانه مقدسه مي‌شده.

از نظر عنوان واقف نيز تفاوتهايي را در وقفنامه مربوط شاهد هستيم چنانکه القابي که براي ذکر نام زنان واقفه استفاده مي‌شد، گاه مبين طبقه اجتماعي ايشان بوده، به طور مثال زماني که از زنان واقفه متعلق به جامعه اشراف و درباري ذکري مي‌آمد با عناوين علياجاه، خِدارت دستگاه و ... ياد مي‌شد. و يا زماني که واقفه متعلق به گروه متوسط جامعه بود با نام و لقب ضعيفه از او ذکر مي‌شد. و اگر هم زائري بود که گذرا به آستان مي‌آمد و نذري را در قالب وقف ادا مي‌نمود از وي با لقب مشهدي نام برده مي‌شد.

براي نمونه دو سند مربوط به اسناد وقفي زنان در دوره قاجار ــ موجود در بخش اسناد کتابخانه آستان قدس رضوي ــ معرفي مي‌شود.

سند 1- (شماره اموالي 7/14009) تاريخ سند 1291ق

موازي يک فرد قالي رشته افشان ترنج‌دار ـ حاشيه طرح فرنگي ـ سه ذرع چارک طول، دو ذرع عرض، وقفي ضعيفه قاييني، با اطلاع نواب فضايل‌مآب، شيخ‌الرئيس ـ دام اقباله ـ واصل و عايد اقل‌السادات ميرزا ابوالحسن رضوي، تحويلدار خاصه گرديد و در تحويلخانه مبارکه ضبط شد.

تحريراً في 14 شهر شعبان‌المعظم من شهور 1291.

سند 2 ـ (شماره اموال 1/14009) تاريخ سند 1291ق

موازي يک طاقه شال کشميري، چهارقدي، چهار حاشيه، زمينه قرمز بوته‌دار، حاشيه‌دوزي، وسط ترنج‌دار سفيد، يک ذرع و سه چارک طول، يک ذرع و سه چارک عرض، وقفي علياجاه حذرات دستگاه، زوجه جناب وکيل‌الملک ـ دام مجدها ـ به وزن دويست و هفده مثقال است. با اطلاع نواب اشرف والا معين‌التوليه و رئيس تحويلخانه و خزانه مبارکه واصل و عايد اقل‌‌السادات ميرزا ابوالحسن تحويلدار خاصه گرديد. في شهر شعبان‌المعظم 1291.

نمونه‌اي از وقفنامه

 دیگر مطالب خواندنی این شماره

 زنان وجامعه: زنان تهران در ماجراي گريبايدف

 بناهاي تاريخي : مسجد گوهرشاد (دوره گورکانيان)  

 زنان هنرمند: گوهرشاد

 نشريات: روزنامه شکوفه

 کتاب: سفرنامه منظوم حج؛ بانويي اصفهاني

 اسناد: 1- وقف در دوره قاجار      2- زن درآيينه اسناد