اکبر مشعوف
mashoof@www.iichs.org
هدف از اين نوشته بررسي وقايع سالهاي 1330 تا 1332 و يا نحوه و تبيين کودتاي 28 مرداد 1332نيست، بلکه منظور از اين نوشته نگاه حکومت پهلوي به اتفاق روي داده در روز 28 مرداد 1332 است. شاه و دستگاه تبليغاتي حکومت در تمام سخنرانيها، از اين روز به عنوان قيام ملي نام مي‌بردند، قيامي که توسط مردم ايران اعم از طبقات مختلف انجام گرفت اما در خلوت از اتفاق آن روز به عنوان کودتا ياد مي‌کردند.
شاه که در روز 25 مرداد 1332 از رامسر به بغداد و سپس به رم فرار مي‌کند پس از کودتا در اول شهريور 1332 هنگام باز‌گشت به کشور در پيامي به مردم هوشيار ايران دهان به دروغ باز مي‌کند و سعي در اغفال عمومي مردم ايران مي‌کند.
... ضمن ابراز امتنان بي‌پايان از عواطف و احساسات بي‌آلايش قاطبه هم‌ميهنان، تأثر عميق و درود خود را بروان پاک مردم شهيد تهران و افراد و درجه‌داران و افسراني که در قيام آزادي‌بخش 28 مرداد که ثابت کرد اين ملت فناناپذير است و هيچ نيروئي اهريمني قادر بگزند بر آن نيست شرکت کرده‌اند اهداء نموده و اين مايه رشد ملي را ببازماندگان آنها در عين تسليت تبريک مي‌گويم... 1
|
|
|
[6082- 11ع]
نيروهاي نظامي و اراذل و اوباش در روز کودتاي 28 مرداد
|
|
|
شاه در 3 شهريور 1332 در ديدار با اعضاي اطاق بازرگاني و شورايعالي اتحاديه بازرگاني مي‌گويد:
خداوند مملکت ايران را نگهداشت و اميدوارم ملت ايران را بيشتر قرين سعادت نمايد. خوشبختانه قيام 28 مرداد نشان داد که امتياز طبقاتي در ايران نيست، يعني در اين روز تمام طبقات ملت ايران، زن و مرد، غني و فقير، پاسبان و سرباز و ژاندارم و افسر، همه با هم قيام کردند، در صورتيکه هيچيک از ديگري اطلاعي نداشتند و نقشه قبلي طرح نکرده بودند. يکمرتبه قاطبه مردم قيام کردند... 2
پيام محمدرضا پهلوي در 27 مرداد 1333به مناسبت اولين سالگرد کودتاي 28 مرداد:
... فردا روزي است که در سال پيش شما فرزندان رشيد ايران رستاخيز 28 مرداد را بپا کرديد و ايمان خود را به حقايق جاويد به ثبوت رسانيده‌ايد. شما به حکم سرشت پاک ايراني و غيرت ملي براي حفظ آب و خاک و شرافت خود به طور ساده و طبيعي عملي را انجام داده‌ايد که از اهميت آن شايد بي خبر بوديد. ظاهرا اين است که وقتي خلاف اصول مشروطيت عده‌اي سرپيچي کرده و جمعي در مقابل قانون راه سرپيچي و طغيان پيش گرفتند بدون مواضعه قبلي مانند افراد يک خانواده که ناگهان با مهلکه روبرو شده باشند يکدل و يکرأي در يک روز و يک ساعت در سراسر کشور قيام کرديد و از پا ننشستيد تا سرکشان را از خيالات شوم خانه برانداز خود پشيمان کرديد و قانون را دوباره مستقر ساختيد. ... 3
|
|
|
[6037- 11ع]
چماقداران در روز کودتاي 28 مرداد در تهران
|
|
|
پيام محمدرضا پهلوي در 28 مرداد 1334به مناسبت دومين سالگرد کودتاي 28 مرداد:
به روان شهداي قيام 28 مرداد درود مي‌فرستيم و به احترام آن ارواح سعيد يک دقيقه سکوت مي‌کنيم.
... اين روز تاريخي بار ديگر ثابت کرد که حس آزادي در ملت ما چنان حکمفرما است که به محض احساس هر خطري که با استقلال کشور آسيب برساند همگي يکدل و يک زبان بر مي‌خيزند و موجب فساد و خطر را هر چه باشد از ميان بر مي‌دارند، چنانکه در روزهاي 25 تا 28 مرداد شمشير قاطعي که سالها به دست خائنين زهرآلوده مي‌شد و براي دو نيم کردن و گسستن ايران آماده بود با قيام جوانمردانه فرزندان رشيد ايران بر پيکر خود خائنين وارد آمد و خيال خام بدسگالان و تبه‌کاران را نقش بر آب کرد.
ملتي چنين هوشيار و دلير که بدون مواضعه قبلي يک روز در سراسر کشور قيام کند و نقشه خيانتي را که ماهها و سالها چيده شده بود از ميان بر دارد فناپذير نيست ...
بار ديگر به روح تابناک فدائيان قيام 28 مرداد تهنيت مي‌فرستيم و شهداي اين نهضت را مورد قدرداني و تجليل قرار مي‌دهيم و افتخار داريم به چنين ملتي خدمت کنيم. 4
پيام محمدرضا پهلوي در 28 مرداد 1335به مناسبت سومين سالگرد کودتاي 28 مرداد:
ملت عزيز، قيام کنندگان 28 مرداد و نجات‌دهندگان کشور ايران، در سه سال پيش در چنين روزي بي هيچگونه تباني و تنها به ذوق سليم خود تشخيص داديد که ميهن عزيزتان در خطر سقوط و استقلال چندين هزار ساله شما بازيچه هوي و هوس مشتي از خدا بي خبر و جاه طلب، و مذهب و ناموس شريف خانواده‌هاي نجيبتان دستخوش تعرض بيگانه پرستان و رژيم مشروطه مملکتتان ملعبه عوام فريبان و سوگندشکنان است. در آن روز بي آنکه ديگر جبران اين وضع اسفناک را به دست صبر و شکيبائي دهيد يک باره دامن همت بر کمر زديد و در مدتي کمتر از چند ساعت بساط اضمحلال ايران را که در مدت چند سال با تردستي چيده بودند واژگون ساختيد. بنا بر اين من وظيفه خود مي‌دانم که به شما رادمردان ميهن دوست و ناموس پرست از صميم دل تبريک و تهنيت بگويم. براستي جاي بسي خوشوقتي است که ملتي به آن حد از رشد اجتماعي و حسن تشخيص رسيده باشد که به تواند در بحراني‌ترين اوضاع که مملکت به لب پرتگاه سقوط رسيده است عزم جزم کند و خودرا از مهلکه نجات بخشد.
بسيار به جاست که هم اکنون چند ثانيه تفکر کنيد که اگر اوضاع آشفته 27 مرداد 1332 دوام پيدا مي‌کرد و قيام مردانه شما بساط آنرا در 28 مرداد واژگون نمي‌ساخت امروز کشور در چه حال بود؟... در اين مدت از بسيار کسان که به نحوي در قيام 28 مرداد مشارکت و يا مباشرت داشتند به موقع تشويق و قدرداني بعمل آمد، ولي چه بسا فداکاران و جوانمردان که در اين راه رنج کشيدند و مال و جان فدا کردند و شناخته نشدند و يا نخواستند خود را به شناسانند ... اينک به روان پاک شهيدان قيام ملي 28 مرداد که با نثار خون خود ادامه حيات شرافتمندانه هم ميهنان خويش را ممکن ساختند درود فراوان مي‌فرستيم ... 5
در سالهاي بعد نيز شاه با همين ادبيات به مناسبت کودتاي 28 مرداد خطاب به ملت ايران پيام مي‌فرستاد. هر چه از کودتاي 28 مرداد سال 1332 فاصله گرفته مي‌شد تأکيد شاه و دستگاه تبليغاتي پهلوي بيشتر بر شرکت قاطبه مردم در اين انقلاب بود در صورتي که حرکت انجام گرفته شده کودتايي بود که توسط نظاميان و اراذل و اوباش و چماقداران حکومتي از قبيل شعبان جعفري انجام گرفته بود.
|
|
|
[6071- 11ع]
تهران در روز کودتاي 28 مرداد
|
|
|
يادداشتهاي علم که از 1 ارديبهشت 1346 تا 7 مهر 1356 را در بر مي‌گيرد چهار بار از کودتاي 28 مرداد نام برده مي‌شود. شاه و اطرافيان وي در نهان و جلسات و گفت وگوهاي خصوصي اذعان به کودتاي 28 مرداد مي‌کنند. اما در سخنرانيها و ارسال پيام از قيام ملي توسط مردم سخن مي‌گويند. خاطرات علم نشان مي‌دهد حکومت پهلوي تبليغات خود را نيز باور نداشت. در سالهاي پس از کودتاي 28 مرداد افراد زيادي به خاطر اشاره به کودتا زنداني شدند.
يادداشت روز پنجشنبه 11 آبان 1348
«... به عرض [شاه] رساندم، خاطر مبارک هست وقتي [محمد] مصدق آن اندازه ما را در زحمت گذاشته بود، روز چهارم آبان برف مي‌آمد، در رکاب مبارک با چه حالي به سعدآباد برگشتيم. آن جا هم آتش نبود. من عرض مي‌کردم کودتا بفرماييد، همان کاري که 9 ماه بعد شد. فرموديد هنوز زود است. تمام در خاطر داشتند...» 6
يادداشت روز پنجشنبه 13 تير 1347
«... دکتر غلامحسين مصدق، پسر دکتر [محمد] مصدق، نخست‌وزير معروف که باعث دوري شاهنشاه از کشور شد که به رم تشريف بردند، بعد کودتاي [سپهبد فضل‌الله] زاهدي باعث مراجعت شاهنشاه شد، امروز تقاضايي کرده بود ...» 7
يادداشت روز شنبه 29 تير 1347
«... از همه مهمتر در بازي مصدق با آن که [شاه] کشور را ترک کرد، به صورت تبعيد، باز هم با کودتاي [سپهبد فضل‌الله] زاهدي و مردم برگشت... » 8
يادداشت روز يکشنبه 28 مرداد 1352
«صبح بر سر مزار شهداي 28 مرداد و سپهبد زاهدي گل گذاشتم. ... اما عجب اين بود که بر سر مقبره زاهدي باني کودتاي 28 مرداد و ساقط کننده مصدق مگس هم پر نمي‌زد، ياللعجب از اين مردم ابن‌الوقت ...» 9
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. محمدرضا پهلوي، مجموعه تاليفات، نطقها، پيامها، مصاحبه‌ها و بيانات اعليحضرت همايون محمدرضا پهلوي آريامهر شاهنشاه ايران، ج 2، (بي‌جا: بي‌نا، بي‌تا)، ص 1416.
2. همان، ص 1418.
3. همان، ص 1486- 1487.
4. همان، ص 1598- 1600.
5. همان، ص 1688- 16906.
6. امير اسدالله علم، يادداشتهاي علم، ج7، ويرايش از علينقي عاليخاني، (بتسدا؛ مريلند: آيبکس، 2014). ص154.
7. همان، ص 325.
8. همان، ص 335- 336.
9. اميراسدالله علم، يادداشتهاي علم متن کامل دست نوشته اميراسدالله علم، ج3، ويرايش و مقدمه از علينقي عاليخاني، (تهران: کتابسرا، 1377)، ص113-114.
138
کودتاي 28 مرداد 1332 يا انقلاب 28 مرداد 1332 
نسخه قابل چاپ
ارسال برای دوستان
- 