مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

مصاحبه داود اميني با محمّدمهدي عبدخدايي

شگرد ديگري که دکتر مصدق براي نابودي فدائيان اسلام به کار مي‏برد اين است که پيش شاه مي‏رود، درست در روزهايي که نسبت به هريک از وزرا، با شاه توافق دارند. شاه سلاح خودش را در مي‏آورد، به دکتر مصدق مي‏گويد: شنيده‏ام گروههاي تند مذهبي مي‏خواهند شما را نابود کنند؛ اين سلاح را براي حراست از خودتان نگهداريد. شاه مگر نمي‏فهميده که يک مرد شصت و چند ساله، نمي‏تواند از خودش به وسيلة اسلحه حراست کند؟ شاه هم مي‏فهميده، دکتر مصدق هم مي‏فهميده. دکتر مصدق هم سلاح را مي‏گيرد. اين در حقيقت تفويض قدرت است، نه دادن سلاح براي دفاع؛ دکتر مصدق محافظ دارد. چرا در آن روز شعبان جعفري زنده باد مصدق مي‏گويد؟ هيچکس سئوال کرده اين را؟

تحولات به اندازه‏اي در ظرف اين 28 ماه با سرعت پيش مي‏آمده که هر لحظه‏اش با لحظة ديگر تفاوت داشته است. نواب صفوي خودش را با تحولات هماهنگ مي‏کند. دکتر مصدق، در خرداد سال 1330، در زمان نخست وزيريش، فدائيان اسلام را به کرمان، خرم‏آباد و بندرعباس تبعيد مي‏کند.

رئيس کل زندانهايش، سرتيپ جليلوند، درباري معروف است. رئيس شهربانيش مدتي سرتيپ مدّبر و مدتي سرتيپ افشار است. همين افشار طوس که بعدها مخالفين دکتر مصدق، گرفتند کشتندش و آقايان خيلي ازش تعريف مي‏کنند. خاطرات و زندگينامه‏اش را بگيريد بخوانيد و ببينيد در شمال براي تصرف املاک مردم و بدنام کردن رضاخان چقدر مردم را شکنجه داده است. معروف است زنان حامله را، براي اينکه سندشان را منتقل کنند، گود مي‏کنده، مي‏انداخته آنجا، شلاق مي‏زده تا سندشان را منتقل کنند. بيوگرافي افراد را بخوانيد. سرلشکر حجازي چه کاره است؟ سپهبد وثوق چه کاره است؟ اينها همه با دکتر مصدق دارند همکاري مي‏کنند. با فدائيان اسلام که همکاري نمي‏کنند. همه اساميشان معلوم است کي هستند. اينکه امروز بگوييم پسر دکتر محمّد مصدق، احمد مصدق، مي‏گويد: پدرم گفت همانطوري که شما از جان رزم‏آرا دفاع کرديد، از جان من دفاع مي‏کنيد؛ پس از 45 سال دروغ تاريخي بسازند، با سنّت ايراني جور در مي‏آيد؟ مي‏شود قبول کرد؟

وقتي اميرعلايي وزير کشور است و دستور دستگيري نواب صفوي را به سرلشکر حجازي مي‏دهد، پس از 45 سال بياييم بگوييم: اميرعلائي گفت: من دستور دستگيري را ندادم، مي‏شود پذيرفت؟ معلوم است. قسمتان را باور کنيم يا دم خروس را؟

به هر جهت، ريشة اختلافات اين بود. فدائيان اسلام مرتبا دستگير شدند و مورد شتم و آزار حکومت دکتر مصدق قرار مي‏گرفتند. واحدي نامه‏اي دارد، در نبرد ملّت آن روز منتشر شده که عنوانش اين است:

«اعليحضرت محمّدرضا شاه پهلوي بخواند و جواب گويد»...

ما وقتي به دولت مراجعه مي‏کنيم، مي‏گويند: شخص اعليحضرت شاه دستور دستگيري فدائيان اسلام را داده است. صريحا بگوييد، صحيح است يا صحيح نيست.

هر دو طرف به گردن طرف مقابل مي‏انداختند. آنها مي‏گفتند: دربار زنداني کرده، دربار مي‏گفت: دولت زنداني کرده است. نواب صفوي، 20 ماه تمام، در دوران دکتر مصدق در زندان است و تا زماني که اختلاف بين دکتر مصدق و دربار نيفتاده، نواب صفوي آزاد نمي‏شود. به محض اينکه اختلاف مي‏افتد، آزاد مي‏شود. واسطة ائتلاف چه کسي است؟ دکتر فاطمي است. دکتر فاطمي، نمايندة دکتر مصدق در تمام جلسات، در سال 1329 بوده، و عامل وحدت دربار و دکتر مصدق بود.

در سال 1330 وقتي که نواب صفوي در مخالفت با جبهة ملّي اعلاميه مي‏دهد، روزنامة باختر امروز به مديريت دکتر فاطمي مي‏نويسد: جلسة آيندة فدائيان اسلام در لندن تشکيل مي‏شود. سردبير روزنامة باختر امروز چه کسي است؟ محمّدرضا جلالي نائيني. محمّدرضا جلالي نائيني کيست؟ پسرخالة دکتر فاطمي. اين شخص مدير روزنامه کشور بوده. بعد از 28 مرداد رئيس کانون وکلا مي‏شود، سناتور مي‏شود. کسي که تا 28 مرداد، تا روز کودتا، توي دستگاه دکتر فاطمي بوده. اين آدم چقدر مورد اعتماد دستگاه بوده که سناتور و رئيس کانون وکلا شده است؟ به نظرم مي‏آيد، آن روزي که اسامي اعضاي يکي از لژهاي فراماسونري در روزنامه جمهوري اسلامي چاپ شد، اسم او هم جزو آن اسامي بود.

وقتي اختلاف آغاز مي‏شود، تهمتها شروع مي‏شود، تهمتهاي زشت. نواب صفوي يک تومان پول تاکسي نداشته، متهمش مي‏کنند که با شاهرخ ملاقات کرده، ليره‏هاي انگليسي را گرفته و با دکتر مصدق مخالفت کرده است. حوزه‏هاي حزبي حزب توده، به عنوان اينکه نواب صفوي عامل ارتجاع است، از نواب صفوي چهرة انگليسي مي‏سازند. جبهة ملّي، روزنامه‏هاي جبهة ملّي، باختر امروز، شاهد آن روز که هنوز با جبهة ملّي بود، سياست ما، همة روزنامه‏ها، يک جو تبليغاتي عظيمي درست مي‏کنند که نواب صفوي انگليسي است و از انگليسيها پول گرفته است. هست توي روزنامه‏هاي آن موقع. سياست ما نوشت که: چرا تکليف اين فدائيان اسلام را معلوم نمي‏کنيد؟

انگيزه‏هاي اختلاف در توافق دکتر مصدق و دربار، قرباني اين توافق فدائيان اسلام و رابط اين توافق، دکتر حسين فاطمي بوده. بعضي از شخصيتها در زمانهاي مختلف چهره‏هايشان تفاوت مي‏کند. من امروز دکتر فاطمي را با دکتر فاطمي سال 30، مي‏بينم. دکتر فاطمي مرداد سال 32 با دکتر فاطمي‏اي که محافظش آقاي شعبان جعفري است، دوتاست. تحولات از او دو تا دکتر فاطمي ساخته است. تحولات اجتماعي، تحولات سياسي دنيا، تحولات سياسي منطقه، از او يک دکتر فاطمي ديگري ساخته است.