مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

مرحوم آقا نجفي و حاج آقا نوراللّه در تكوين و حركت و استمرار شركت نقشي اساسي داشته، و به‏عنوان باني و حامي آن، تمام مراحل تكوين آن را زير نظر داشته‏اند. اين موضوعي است كه با دقّت در اسناد و گزارشهاي مطبوعات آن دوره همچون حبل‏المتين، ثريا و.... (در سالهاي 1316 و 1317 قمري) به خوبي معلوم مي‏شود.

سير تكوين شركت با بررسي اسناد اين چنين مي‏شود كه مرحوم آقا نجفي بعد از مراسم نماز جماعت در مسجد جامع سلطاني(مسجد شاه) طي سخنراني مبسوط و مهمي با استناد به آيات و روايات، از مردم مي‏خواهد كه از مصرف كالاها و منسوجات خارجي خودداري نمايند و به مصرف كالاهاي داخلي روي آورند. خبرنگار روزنامه حبل‏المتين طي مكتوبي از اصفهان مي‏نويسد:

... حضرت حجه‌الاسلام حاج شيخ محمد تقي ـ مدظله العالي ـ [آقانجفي]عنوان مفصلي را من‏باب ترك منسوجات و مصنوعات خارجه در ترويج امتعه و اقمشة داخله و بيست و هفت مورد در قرآن كه منع از معاشرت خارجه است بياني خيلي مفصل و عنواني بسيار عام فهم ، ارشاد فرموده‏اند... علماي اسلام در اين شركت مقدس شخصا شركت ماليه نموده‏اند و از بذل نصايح و تشويق عموم به امتعة اسلامي و دوري از استعمال امتعة خارجه، دقيقه‏اي فروگذار نمي‏كنند... حضرت حجت‏الاسلام آقا نجفي و بندگان ثقهًْ‌الاسلام [حاج آقا نوراللّه] و جناب آقايان علماء اسلام ـ سلّمهم اللّه تعالي ـ در راه اين شركت مقدس از هستي خود گذشته‏اند. از خداوند خواهانيم اينگونه سرپرستان ملت را در پناه خود محفوظ بدارد¹

روزنامة «ثريا» نيز به نقل از «حبل المتين» مي‏نويسد:

«... رؤساي روحاني ملت و امراي دولت ايران معني وطن و ترقي آن را شناخته و درصدد ارتقا بدان مدارج عاليه برآمده‏اند. اگر نام مبارك حُجت‏الاسلام آقا نجفي ـ مدظله‏العالي ـ را سرآغاز تاريخ ترقي ايران قرار دهيم، شايسته و سزاست...»

آقا نجفي خود در نامه‏اي به مدير رونامه حبل‏المتين در تشكر از مقالات او در تأييد شركت اسلاميه و نيز در پاسخ به چند سؤال او مي‏نويسد:

... از شرحي كه فوايد شركت مباركة اسلاميه و رواج منسوجات درج شده بود، شاكر شدم... و خطوط مباركة علماي اعلام و حصون اسلام ـ مدّاللّه ظلالهم ـ كه فرستاده بوديد، زيارت شد. سفارش كردم به جناب معين الاسلام مدير شركت مباركة اسلاميه اصفهان، سواد كنند و هر سوادي به بلاد اسلاميان فرستاده شود... رجاء دارم كه به حُسن اهتمام علماي اعلام و توجه اسلاميان موجبات رواج صنايع و امتعة اسلاميه زياده بر اين، يوما فيوما در ترقي و شيوع بشود چنانچه در اصفهان و توابع ، لباس اغلب مسلمانان از همين منسوجات و امتعة اسلاميه مي‏باشد و رواج دارد. انشاءاللّه تعالي به طوري شايع خواهد شد، كه كفايت عموم اسلاميان را بنمايد و اينكه فرموده‏ايد حرام نمودن منسوجات و اقمشه ديگران امروز صحيح و مقتضي وقت نيست، اين‏هم صحيح است. حقير هم از اين جهت موافق با سركار هستم. از داعي و ساير علماء اعلام در منع اظهاري نشده، مسلّم است مادامي كه امتعة مسلمين كافي و وافي اسلاميان نشوند و عدم احتياج مسلمانان در استعمال منسوجات ديگر معلوم نگردد، اقدام در منع نخواهد شد. همان است كه فرموده‏ايد اوّلاً بايد سعي و اهتمام در تكميل صنايع و امتعة اسلاميه و ترغيب مسلمانان در استعمال نمود...²

و در نامة ديگري، باز او را مورد تكريم قرار داده مي‏نگارد:

... به سركار و اشخاص مسلمين لازم است هر يك به قدر وسع ، جدّ و جهاد داشته كه انشاءاللّه به توجه غيبي حضرت امام عصر (عجّل اللّه تعالي فرجه) پيشرفت شود كه مسلمين را حاجت به منسوجات و ملبوسات غير نباشد، بحمداللّه تعالي در اين مدت كه اهتمام شده، نتايج افكار جنابعالي كه موافق با لسان و بيان داعي است وضوح يافته، منسوجات در اصفهان و ساير بلدان مسلمانان انتشار و رواج گرفته، اغلب البسة مردانه از همين منسوجات شركت اسلاميه است. رجاء دارم كه عمّاقريب از حاجت به ديگران خيلي كاسته شود...³

و در نامة مشابهي به مدير روزنامه ثريا از وي به‏خاطر حمايت از اقدامات شركت تقدير مي‏نمايد:

... اگر چه مراسله از شما به داعي نرسيده، ولي همواره مقالات روزنامه ملي شما را كه تمام مندرجاتش مبني بر نصايح و مواعظ مشفقانه و پند و اندرز حسنه است، مطالعه و ملاحظه كرده و مي‏كنم. و شما را به دعاي خير هميشه متذكرم . خصوص در فقرات شركت اسلاميه كه در نمره 33 و 34 شرحي نوشته و كتابچة آنرا درج نموده بوديد، خيلي خوشوقت شدم . گمانم اين است، اقدام در اين عمل خير امروز به منزله جهاد است و عنداللّه ثواب و اجر عظيم دارد. چه ملت و امت ناجيه را از احتياج به كفار مانع بزرگي است... در اين مدت قليل منسوجات شركت اسلاميه بين‏المسلمين خيلي رواج يافته و ترقي نموده است و بسيار اشياء و اجناس نفيسه اختراع كرده‏اند. جهت نمونه و يادداشت يك طاقة آغري سفيد كه از منسوجات شركت اسلاميه است، به توسط حاج ميرزا علي نقشينه ارسال خدمت شد كه لباس مخصوص عبادت شما باشد و داعي را از دعا فراموش نفرماييد. محمد تقي ابن محمدباقر (آقانجفي)»⁴

اما حاج آقا نوراللّه به دنبال اعلاميه‏هاي آقا نجفيمبني برآماده كردن مردم براي تحريم و دست كشيدن از منسوجات اجانب و استفاده از امكانات داخلي، علاوه بر صدور اعلاميه‏ها و مكتوبات تاريخي به خاطر وجهة اجتماعي و آزاديخواهي و فعاليتهاي گستردة اصلاحي، فعال مايشاء و دنبال كننده اهداف شركت شده و محور فكري و هدايت برنامه‏هاي ضد استعماري شركت مي‏شود.⁵چنانچه در سندي كه روزنامه ثريا به سال 1317 قمري انتشار داده مي‏نويسد:

مكتوب

(جناب شريعتمدار آقاي حاجي نوراللّه)

(عماد الاسلام سلمه اللّه تعالي)

عرض مي‏شود كه همواره حالات بهجت علامات ملاطفت آيات مسرّت بيانات در كمال صحت و استقامت خالي از كسالت و ملالت و نقاهت خواهد بود. ضمنا اينكه ملاحظة مضمون بلاغت مشحون مكاتبة شريفه به توسط جناب اديب التجار مدير شركت اسلاميه كه منطوي بر اظهار محبت و مودت بود، نمودم. باعث سرور و نشاط و خرسندي و انبساط شد. و الحق عمده برپا شدن شركت شريفة اسلاميه بواسطة بيانات و مقالات با حقيقت كه در روزنامجات مطروس و مرتس فرموده و هر هفته گوشزد ارباب هوش و فطانت و صاحبان عقل و زكاوت و ديانت شده. و از نقايص و معايب احتياج داشتن به البسة ملوّنه خارجه اطلاع و التفات به هم رسانيده متنبه و آگاه شده‏اند. و اين نيست مگر از جههًْ پاكي طينت و خوشي فطرت. البته بايد مؤمنين به مقتضاي المؤمن اخ المؤمن و هو مرآته و مبصّره و دليله و هاديه، محاسن و معايب يكديگر را به نحو خيرخواهي بنمايند. تا محاسن خود را از معايب و نقايص خويش را منزه ساخته. و بر هر يك از اهل اسلام لازم است كه به‏اندازة استعداد خود يدا و لسانا و مالاً بذل جد و جهد و سعي و اهتمام اقدام در انجام اين شركت مباركه بنمايند. كه اسباب ترقي ملت و دولت و باعث ترويج دين و شريعت و علت آسودگي و رفاهت رعيت و موجب صلاح و فلاح و خير دنيا و آخرت است بنمايند. و پيوسته مترصد ارسال مكاتبات و اطلاع داشتن از شرح حالات بوده و هستم .

___________________________________________

1. روزنامه حبل المتين، شماره 20، دوشنبه 14 ذى القعده 1316 .

2. روزنامة حبل المتين، شماره 19، سال هفتم، ص 17 .

3. روزنامة حبل المتين، سال ششم ، محرم 1317، شماره 25 .

4. روزنامة ثريا، شماره 47 ، 10 جمادى الاول 1317 قمرى، 16 سپتامبر 1899 .

5. دو مجتهد در ترويج اهداف شركت براى تشويق مردم اقدام به مشاركت مالى در شركت مى نمايند.