|
نگاهي
به مراسم
تعزيه در
دورة
قاجار
تدوين
و گردآوري:
مختار
حديدي
تعزيه از
نظر لغوي
به معني
اظهار
همدردي،
سوگواري و
تسليت
است، ولي
به عنوان
شكلي از
نمايش
ريشه در
اجتماعات
و مراسم
يادكرد
شهادت
امام حسين
(ع) در ايام
محرم دارد
و در طول
تكامل خود
بازنمايي
محاصره و
كشتار
صحراي
كربلا
محور اصلي
آن بوده و
هيچ گاه
ماهيت
مذهبياش
را از دست
نداده است.
از آنجا كه
شيعيان
نداي حقطلبانة
حسين (ع) را
نداي
راستي و
پاكدامني
و حرمت
انساني و
مقدس ميدانند
اجراي
مراسم
محرم را
نيز نوعي
تلاش به
سوي همان
اهداف
مقدس ميدانند.
بعدها نيز
با اين
اعتقاد كه
مشاركت در
نمايشهاي
تعزيه،
خواه در
رديف
بازيگران،
خواه
تماشاگران،
آنان را از
شفاعت
حسين (ع) در
روز قيامت
بهرهمند
خواهد
ساخت به
رونق اين
مقوله همت
گماشتند.
تعزيهخواني
در آغاز
دورة
سلطنت
قاجار به
صورت يك
نمايش
آييني ـ
مذهبي
جلوهاي
برجسته
داشته و
روند تحول
و تكامل
خود را
پيموده
است
يك
گروه از
تعزيهخوانها
در حال
اجراي
نمايش
تعزيه
فتحعلي
شاه به
تعزيه و
تعزيهخواني
علاقه
نشان ميداد
و در رواج
اين نهضت
مذهبي در
ميان مردم
و همگاني
كردن آن در
جامعه،
كمابيش
نقش مهم و
مؤثري
داشت. او
سرپرستي و
نظارت بر
امور
مربوط به
مراسم
عزاداري و
تعزيهخواني
دربار و
دولت را در
ماه محرم
به بزرگان
و رجال
دربار خود
سپرده بود
و در بعضي
از مجالس
تعزيه به
خصوص
مجالس
تعزية روز
تاسوعا و
عاشورا كه
كارگزاران
دربار
برپا ميكردند،
حاضر ميشده
است. رجال
درباري و
اعيان و
اشراف
مملكت هم
كه به
سنتهاي
آبا و
اجدادي
خود
پايبند
بودند هر
يك به نوبة
خود در دهة
محرم در
تكيهها
يا
حياطهاي
بزرگ خانههايشان،
كه
معمولاً
آنها را به
صورت تكيه
ميبستند
مجالس سوگ
و تعزيهخواني
برپا ميكردند.
بنابر
اخبار و
گزارشهايي
كه از دوره
قاجار به
ما رسيده
است، در آن
زمان همة
مردم، از
صدر تا ذيل
در ساختن و
داير كردن
تكيه براي
برگزاري
مراسم
عزاداري
سالار
شهيدان و
تعزيهخواني
در ايام
سوگواري،
به خصوص در
دهة محرم،
شوق و
علاقة
فراواني
نشان ميدادهاند.
بانيان ميكوشيدند
تا از راه
ساختن
تكيهها و
وقف آنها،
اجري
دنيوي و
اخروي
براي خود
دست و پا
كنند. كنت
دو
گوبينو
سياستمدار
و نويسندة
فرانسوي
كه در
سالهاي 1272-1275
در زمان
ناصرالدين
شاه در
ايران
بوده، در
مورد
علاقة
مردم به
ساختن
تكيه و
شمار
بسيار
فراوان
تكيهها
در تهران
مينويسد:
مراسم
عزاداري و
تعزيهخواني
در تكيه
دولت
تهران در
دوره
ناصري
نه تنها
شاه و
مستخدمان
بزرگ دولت
تكيه
دارند،
بلكه هر
شخص
ثروتمند،
چه مستخدم
دولت، چه
تاجر،
صاحب تكيهاي
است. اين
كار آن قدر
مقدس است و
اجر دارد
كه هر كس
بدين سبب و
بيترديد
اندكي
براي
مفاخرة
دنياوي
نيز ميكوشد
تا از خير و
ثواب آن در
دنيا و
آخرت بهرهمند
گردد.“ (گوبينو،
183)
در آن
دوره بجز
تكيههاي
شاهي و
دولتي و
تكيههايي
كه
سازندگان
آن رجال
مملكتي و
اعيان و
اشراف
بودند، در
هر كوي و
برزن و
محله يك يا
چند تكيه
ساخته شده
بود كه
بانيان
آنها از
اصناف و
عامة مردم
محلهها
بودهاند.
بنابر
آمار
دارالخلافة
تهران در
سال 1269 ق،
سالهاي
نخستين
سلطنت
ناصرالدين
شاه، در
شهر تهران 54
باب تكيه
بوده است.
اين تعداد 3
باب به
نامهاي “تكيه
پادشاهي“،
“تكيه جناب
صدراعظم“ و
“تكيه
دريچه“ در
محلة ارك و
بقيه در
محلههاي
عودلاجان،
بازار،
سنگلج و
چالميدان
قرار داشت.
يك
گروه از
تعزيهخوانها
در اواخر
دوره
قاجاريه
حضور
زنان در
تكيه دولت
تهران جهت
تماشاي
مراسم
تعزيه
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع:
درباره
تعزيه و
تئاتر در
ايران. به
كوشش لاله
تقيان.
تعزيه هنر
بومي
پيشرو
ايران.
گردآورنده:
پتر
چلكووسكي،
ترجمة
داود
حاتمي.
منابع
تصاوير:
آرشيو
مؤسسه
مطالعات
تاريخ
معاصر
ايران.
|
