افتخار بلارشك

يكي از تحولات سياسي ايران نهضت مشروطه است كه بسياري از تاريخ‌نگاران آن را ناشي از ساختار سياسي و اجتماعي آن دوره مي‌دانند. نهضت مشروطه با تمام نقاط ضعف خود يك سلسله جنبشها و قيامهايي را به دنبال داشت: مردم را وارد صحنه سياسي و آنان را به مبارزه با استبداد داخلي و استعمار خارجي ترغيب نمود و مقولاتي نظير آزادي، قانون و مشاركت مردم در تعيين سرنوشت خويش را در اذهان افراد جامعه به وجود آورد.

كلمه مشروطيت از نظر لغوي يعني آنچه مقيد به شرط است و از نظر مفهوم سياسي به حكومتي گفته مي‌شود كه در آن اختيارات قدرت حاكمه محدود است و يا به عبارتي جلوگيري از تمركز قدرت به منظور حفظ حقوق اساسي افراد و گروهها مي‌باشد. وجود مجلس يكي از اصول ذاتي اين نوع حكومتهاست.

در بررسي نهضت مشروطه نخست بايد به عواملي چون استبداد شاهان قاجاريه و بي‌كفايتي آنان، اعطاي امتيازات به كشورهاي بيگانه و تسلط اقتصادي آنان بر ايران، اقدام مسيو نوز بلژيكي در افزايش عوارض كالاهاي داخلي و نهايتاً اعتراض مردم به اقدام علاءالدوله حاكم تهران در به چوب بستن عده‌اي از تجار تهران به دليل افزايش قيمت قند كه در نتيجه جنگ روسيه و ژاپن پيش آمده بود اشاره نمود. همه اين عوامل دست به دست هم داده و زمينه را براي انقلاب مشروطه فراهم نمودند. يكي از اقدامات مهمي كه علما، تجار و كسبه در برابر حكومت انجام دادند اقدام به تحصن و مهاجرت است.

سيدعبدالله بهبهاني، سيدمحمد طباطبايي و شيخ مرتضي آشتياني از جمله علماي متحصن در صحن حضرت عبدالعظيم بودند كه به دنبال درخواست تأسيس عدالتخانه اقدام به مهاجرت صغري نمودند. پس از بازگشت علما به تهران و عدم تحقق خواسته‌هاي آنان و بي‌اعتنايي عين‌الدوله به اهداف آنان مهاجرت كبري صورت گرفت. در اثر همراهي مردم با علما و رهبري راسخ آنان و حمايت علماي نجف از مشروطه‌خواهان سرانجام مظفرالدين شاه را وادار به امضاي فرمان مشروطيت در تاريخ 14 مرداد 1285 شمسي نمودند و عده‌اي از علما، اعيان و كسبه به نمايندگي مجلس انتخاب شدند و به تدوين قانون اساسي پرداختند.

در اسناد پيوست كه تعداد آنها 4 فقره است استفتاء از سيد ريحان‌الله موسوي و فتواي نامبرده به ضرورت تشكيل مجلس شوراي ملي ذكر شده است و اسناد ديگر بيانگر طرفداري مردم از مشروطيت، سوگندنامه جمعي از اهالي خراسان دائر بر اعلام همبستگي با مشروطه‌خواهان است.

نامه‌هاي آيت‌الله محمدكاظم خراساني و عبدالله مازندراني در حمايت از مشروطه و ارائه لايحه‌اي  در باب اهداف مشروطيت و ضرورت نظارت متشكل از افراد آگاه نسبت به شرع و سياست جهت نظارت در امر مطبوعات را نموده‌اند. متن فرمان مشروطيت يكي از اسناد مهم اين دوره از تاريخ نيز ضميمه مي‌باشد.