زهرا عباسی

مورگان شوستر در بهمن 1289 برابر با مه 1911 ميلادي در راس يک هيات مالي به ايران آمد و رياست خزانه‌داري کل را برعهده گرفت. در اول خرداد 1290 به تنظيم و اصلاح امور مالي ايران و همچنين انعقاد قراردادهايي در اين زمينه مشغول شد.

در 27 تيرماه 1290 محمدعلي ميرزا پادشاه ايران که تحت نظر دولت روس با مستمري دولت ايران زندگي مي‌کرد با برادر خود شعاع‌السلطنه از گمش تپه وارد خاک ايران شد و خواست با کمک دولت روس تاج و تخت ايران را تصاحب کند. برادر ديگر محمدعلي ميرزا، سالارالدوله هم از کرمانشاه وارد ايران شد و خواست با کمک عشاير غرب رژيم مشروطه ايران را براندازد.

آخوند محمدکاظم خراساني  با صدور اعلاميه در مورد مذکور، با متحد نمودن مردم و صدور حکم جهاد به مسلمانان اين کار را محکوم کرد.

مجلس شوراي ملي در هفتم مرداد ماه 1290 قانوني تصويب کرد که هر کس محمدعلي ميرزا را اعدام يا دستگير کند صدهزارتومان به او داده خواهد شد و هر کس شعاع‌السلطنه يا سالارالدوله را اعدام يا دستگير کند بيست و پنج هزار تومان با او داده خواهد شد. در نتيجه جنگهايي که بين نيروهاي دولتي و ماجراجويان در گرفت محمدعلي ميرزا و دو برادرش شکست خوردند و خاک ايران را ترک کردند.

دولت ايران به موجب تصويبنامه مورخ 12 مهر 1290 به شوستر خزانه‌دار ايران دستور داد که املاک و اموال شعاع‌السلطنه را ضبط و تصرف کند. ولي روسيه که پشتيبان شعاع‌السلطنه بود با اين کار مخالفت کرد. دولت روسيه که از آغاز با آمدن شوستر مخالف بود در اين مورد به دولت ايران اولتيماتوم داد و از دولت ايران خواست تا تعهد دهد که از اين پس بدون توافق با سفارت روس و انگليس دست به چنين اقداماتي نزند. در حقيقت اولتيماتومي که باعث گله‌مندي ايران از دولت روس شد.

در 8 آذر 1290 دولت روس اتمام حجت کتبي از دولت ايران خواست که اولاً شوستر خزانه‌دار ايران را بيرون کند ثانياً تعهد کند که بدون موافقت قبلي دولتهاي روسيه و انگليس از خارج مستشاري استخدام نکند. ثالثاً مخارج چهار هزار قزاقي که به ايران وارده کرده بود بپردازد و چنانچه ظرف 48 ساعت جواب رضايتبخش به اين اتمام حجت ندهد قشون روس از رشت به طرف مرکز حرکت خواهد کرد.

در روز 10 آذر 1290 يعني آخرين ساعت انقضاء مدت اتمام حجت مجلس شوراي ملي به اتقاق آراء اتمام حجت دولت روس را رد کرد. قشون روس از باجگيران به مشهد و قزوين و آذربايجان وارد شد.

مجلس شوراي ملي ايران همچنان به مخالفت ادامه داد و مردم نيز مخالف تسليم شدن بودند در پي اين لشکرکشي دولت روس تهديد و فشار عمال روس، مردم خريد اجناس روس و انگيس را تحريم کردند و در خيابانها به تظاهرات پرداختند و به سفارتخانه‌ها رفتند و برعليه مظالم دولت روسيه شديداً اعتراض کردند.

محصلين مدارس در کوچه‌ها و بازار با علم و فرياد " يا مرگ يا استقلال"  نمايندگان ملت را متوجه و درخواست حفظ و استقلال کشور نمودند. اما ناصرالملک که نايب‌السلطنه بود با استفاده از حق پادشاه، مجلس را واداشت تا در اين مورد اختيارات خود را به کميسيوني که براي اين کار ترتيب داده شده بود واگذارد. اين کميسيون شرايطي را که روسيه طلب کرده پذيرفت و شوستر را اخراج کرد.