موسسه
مطالعات تاريخ
معاصر ايران (نشريه الکترونيکي زنان) WWW.IICHS.ORG
مكتوبات
مخدرات ايرانيان در استانبول
فاطمه معزي
مكتوب اين شماره مكتوبي است از زنان ايراني در استانبول. پس از واقعه به توپ بستن مجلس شوراي ملي به امر محمدعلي شاه كه به منظور مقابله با مشروطه‌خواهان مخالف خود صورت گرفت بسياري از مشروطه‌خواهان از ايران گريختند. برخي اروپا را انتخاب کردند و بسياري در استانبول اقامت گزيدند. حاصل اقامت مخالفان محمدعلي شاه در استانبول «انجمن سعادت» بود. به نظر مي‌آيد كه همسران و دختران مشروطه‌خواهان در اين مرحله به فعاليت پرداختند و انجمني در استانبول به نام «انجمن مخدرات ايرانيان» تشكيل دادند كه انجمن سعادت آن را كميته زنان خود خوانده است. از تعداد اعضاي اين انجمن و اينكه چه كساني در آن عضو بودند اطلاع چنداني پيدا نشد و از مكتوب به جا مانده مشخص است كه مخدره‌اي به نام «عاليه خانم» رئيس اين انجمن است كه تنها اثر به جا مانده از او دو مكتوب است. مشخص نيست كه چرا فعاليتهاي او متوقف شده و آيا اصلاً اين شخص وجود داشته يا عاليه خانم، نامي مستعار براي قلمي مردانه بوده است. مخدرات ايراني در نامه خود براي امپراتريسها و ملكه‌هاي دول معظمه خواهان آن هستند كه اين ملكه‌ها با استفاده از نفوذ خود بر همسران تاجدارشان استفاده كنند و مانع اقدامات محمدعلي شاه شوند. سفير آلمان در اسلامبول، جمعيت صلح زنان عالم، كميته نسوان پاريس و سرادوارد گري وزير امور خارجه انگليس به اين مكتوب پاسخ دادند. در اينجا صورت تلگراف انجمن و پاسخ سفير آلمان و سر ادوارد گري آورده مي‌شود:
تلگراف انجمن مخدرات ايرانيان در استانبول به حضرت امپراتريسها
و ملکه‌هاي دول معظمه و غيرهم
ما (انجمن زنان ايراني) در استانبول حسب الانسانيه و الجنسيه با نهايت فروتني و نيازمندي، از شما علياحضرتان براي انجام دادن ظلم و ستم‌كاريهايي كه سپاه شاه به امر او درباره خواهران ما، از كشتن و اجراي انواع فضائع كوتاهي ننموده و دريغ نمي‌نمايند استسعاف مي‌نماييم تا به سبب به كار بردن نفوذ راسخه‌گران قيمت شما نزد اعلي حضرتان خويش اين فضائع انجام‌پذير شده و عالم انسانيت را از خودتان سپاس دار و شكرگزار نماييد. امضاء : سكرتير انجمن
رئيسه انجمن 1
[سفير آلمان به اين تقاضاي زنان ايراني از سوي امپراتريس آلمان پاسخ داد] :
خانم ـ اعليحضرت امپراطوريچه كمال تاثر دارد از مواد تلگرافي كه در تاريخ 8 شهر ايلول از طرف شما به ايشان كشيده شده است درباره فلاكت زنهاي ايراني. بنده از طرف امپراطوريچه مأمور شده‌ام كه حسيات متاثرانه ايشان را جهت زنان ايراني به رئيسه قوميته (كميته) عاليه خانم تبليغ نمايم. و ضمنا اعليحضرت امپرطوريچه به مقامات لازمه امر داده‌اند كه نهايت اقتدار را به قدري كه در دست ايشان هست به كار ببرند و فلاكت زن ايراني را مانع شوند.
سر ادوارد گري، وزير امور خارجه انگلستان، به جاي ملكه انگلستان به انجمن مخدرات پاسخ داد و به آنها وعده داد كه شاه ايران را نصيحت خواهند كرد. 2 با عملي نشدن اين وعده انجمن سعادت در قسطنطنيه به نماينده انگليس در عثماني اعلام كرد كه: « ضمنا بايد به استحضار عاليجناب برسانيم كه كميته زنان ما در اينجا يك اطمينان تقريبا رسمي از علياحضرت ملكه الكساندرا دريافت داشته است مبني بر اينكه دولت اعليحضرت پادشاه انگلستان با همكاري دولت روسيه، هم اكنون مشغول اقداماتي براي پايان دادن به عمليات خونريزي راهزني و چپاولگري علني سپاهيان شاه در تبريز هستند. متاسفانه بايد بگوييم كه شاه نه تنها بيك چنين يادداشت مشتركي ترتيب اثر نداده بلكه اعتنايي هم بدان نكرده است.» 3 گرچه مشروطه‌خواهان انجمن سعادت به خوبي آگاه بودند كه محمدعلي شاه به اين گونه مكتوبات وقعي نمي‌نهد و اين اقدامات از منظر وي وجه قانوني نداشتند.
اما ماري ژيلكا، رئيس جمعيت صلح زنان عالم، خود شخصا به مكتوب عاليه خانم پاسخ داد. او در اين مكتوب از مرام جمعيت صلح زنان عالم سخن گفت و زنان ايراني را به پيوستن به اين حركت دعوت كرد. عاليه خانم با دريافت اين نامه به پاسخگويي در روزنامه حبل‌المتين برآمد و با كمي اغراق در خصوص فعاليت زنان در ايران نوشت: « اگر ايرانيان به ويژه گروه نسوان از علوم حاضره و احوال ملل و تاسيس رابطه با خواهران فرانسه خود تاكنون محروم مانده‌ايم تمام تقصير با حكومت مستبده است كه چشم و گوش ما را مسدود خواسته حالا هم كه پس از سالياني دراز از خواب غفلت به هوش آمده مي‌خواهيم حقوق خود را باز پس بگيريم و پيروي از ملل متمدنه نماييم مي‌بينيد و مي‌شنويد كه مخاصمين بي رحم و شفقت چه بر سر ما مي‌آورند.» 4
_____________________________
1. روزنامه حكمت، س 17، ش 919، غره رمضان 1326، ص 8.
2. همان، ترجمه نامه سر ادوارد گري در روزنامه حكمت با ترجمه اين نامه در كتاب تاريخ استقرار مشروطيت در ايران متفاوت است. در كتاب تاريخ استقرار سرادوارد گري به كميته اطلاع مي‌دهد كه دول انگليس و روسيه در حال اقداماتي در حد اختيار خود براي برقراري نظم هستند. اما در روزنامه حكمت سر ادوارد گري وعده داده كه دول روس و انگليس «شاه را نصيحت نموده تا مجلس شورا گشوده شود.» روزنامه حكمت، س 17، ش 919، غره رمضان 1326. ص 8. به اين نكته در كتاب هدفها و مبارزه زن ايراني از انقلاب مشروطيت تا سلطنت پهلوي نوشته محمدحسين خسروپناه، تهران، نشر پيام امروز، 1381، ص 63. اشاره شده بود.
3. حسن معاصر، تاريخ استقرار مشروطيت در ايران، تهران، ابن سينا، 1347، ص 822 .
4. روزنامه حبل‌المتين، سال 16، ش 29، 23 محرم 1327، ص 17-18 .
