شماره ۱۵

 

آزاد

مادام حاجی عباس گلساز، مشاور مهدعلیا

 

میراندا حبیبی

 

در زمانی که محمد شاه قاجار در تبریز ایام را پیش پدرش عباس میرزا نایب السلطنه می‌گذراند یکی از تجار فرنگی مقداری گل مصنوعی تهیه شده از پارچه و کاغذ به ایران آورد و چند دسته از آنها را از طهران به تبریز فرستاد. زنان اندرون محمد میرزا عاشق و شیفته گلها شدند و همه آنها خواستند که برای زینت اطاقهای خود از این گلها داشته باشند. اما چون تهیه آن مقدار گل مصنوعی در تبریز میسر نبود و کسی هم پیدا نمی‌شد که بتواند از آنها بسازد، محمد میرزا یکی از نقاشان دستگاه خود را که حاجی عباس شیرازی نام داشت روانه فرنگستان کرد تا این صنعت را بیاموزد و با این هنر به ایران برگردد.

 

حاجی عباس در حدود 1235 ق به پاریس رفت و در کارخانه‌های گل سازی شاگردی کرد و نزد خانمهایی که در این زمینه متخصص بودند به آموختن این صنعت پرداخت. اما حاجی عباس با اینکه نقاش زبردستی بود، سرانگشتان لطیفی برای گل سازی نداشت و هر چقدر تلاش کرد نتوانست هنری را که خانمهای پاریسی دارند به درستی فرا بگیرد.

 

تدبیری که به نظر حاجی عباس رسید این بود که با اجازه از محمد میرزا یکی از خانمهای گل ساز فرانسوی را با خود به ایران بیاورد و چون این اجازه را یافت، خانمی سی ساله از اهالی اورلئان را به سالی هشت هزار فرانک مزد به خدمت گرفت و پس از ازدواج با وی با او روانه تبریز شد.

 

مادام حاجی عباس که زنی باهوش و زیرک بود به فاصلۀ کمی فارسی را فرا گرفت و در اندرون محمد میرزا، آرایشگر اهل حرم شد. ضمناً ذهن شاه آینده ایران را با نقل حکایات و تاریخ اروپا خوش می‌کرد. کم کم نفوذ او در ذهن شاه آینده به جایی رسید که در امور سیاسی مملکت با وی مشورت می‌کردند و ملک جهان خانم زوجۀ محمد میرزا و مادر ناصرالدین شاه نیز با او مناسبات دوستانه برقرار کرد.

 

ملک جهان خانم مهد علیا که در زیرکی و هوشیاری در ردیف مادام حاجی عباس بود، تربیت دو فرزند خود را به مادام واگذار کرد. مادام هم اوقات خود را شبانه روز به این کار مصروف می‌داشت و فرزندان مهد علیا را فرزند خطاب می‌کرد.

 

پس از ده سال از ورود مادام گلساز به ایران همسر او، حاجی عباس فوت کرد و مادام که از حاجی فرزندی نداشت و نزدیک به چهل سال داشت در اندرونی شاه ماند و در تمام بند و بستها و توطئه‌های مهدعلیا با وی همکار شد.

 

زمانی که ناصرالدین میرزا به سن ازدواج رسید، محمد شاه مادام حاجی عباس را مأمور کرد که در اندرونی شاهزادگان در پی دختری مناسب بگردد و آن را که می‌پسندد برای زوجیت ناصرالدین میرزا انتخاب کند. مادام حاجی عباس چهار شاهزاده خانم را معرفی کرد که از آن میان دختر شاهزاده احمدعلی میرزا به عقد ولیعهد درآمد.

 

در زمان مردن محمد شاه، مهدعلیا در تهران بود و به دستیاری و راهنمایی مادام حاجی عباس تا رسیدن ناصرالدین شاه از تبریز به پایتخت، با کفایت مخصوصی زمام امور را به دست گرفت و بر اثر همین خوش خدمتی ناصرالدین شاه اندکی پس از جلوس بر تخت سلطنت مادام حاجی عباس را با ماهی هزار فرانک به سمت مترجم رسمی اندرون مفتخر کرد و یک باب منزل هم به وی داد.

 

از تاریخ 1264 ق تا اواخر سال 1295 ق (که مادام حاجی عباس در سن قریب به نود بود در تهران فوت کرد)، در حرم ناصرالدین شاه به اعمال نفوذ مشغول بود.

_________________________

 

منبع:

اقبال آشتیانی، عباس. دورۀ مجله یادگار (تهران، انتشارات کتابفروشی خیام، بی تا). شماره 6 و 7، ص 106.