موسسه
مطالعات تاريخ
معاصر ايران (رجال) WWW.IICHS.ORG
سهيلا عين الله زاده
محمدعلي رجائي فرزند عبدالصمد علاقه بند (خراز) در سال ۱۳۱۲ش در خانواده اي مذهبي در شهرستان دارالمومنين قزوين متولد شد. در 4 سالگي پدر را از دست داد. به دليل فشار اقتصادي و مادي بعد از اخذ مدرک ششم ابتدايي به کار در بازار پرداخت. در 14 سالگي قزوين را به قصد تهران ترک کرد، و در بازار آهن فروشان به شاگردي پرداخت. مدتي را هم در جنوب تهران به دست فروشي گذراند. او همزمان در کلاسهاي شبانه شرکت مي کرد. در سال ۱۳۲۸ به صورت پيماني به استخدام نيروي هوايي در آمد و در آخرين سال خدمت پيماني موفق به دريافت ديپلم رياضي از دبيرستان آذر شد. پس از انصراف از خدمت در ارتش به دليل انتقال اجباري از نيروي هوايي به نيروي زميني، با تاثيرپذيري از سخنان آيت الله طالقاني، در بيجار به شغل معلمي مشغول شد. در سال ۱۳۳۸ ليسانس گرفت و طبق معمول خدمت تدريس خود را در ملاير و پس از آن در خوانسار به عنوان دبير دبيرستان مشغول کار شد.1 او در کنار تحصيل و اشتغال، فعاليتهاي سياسي خود را نيز با شرکت در جلسات تفسير قرآن و سخنرانيهاي آيت الله طالقاني در مسجد هدايت، همکاري با اعضاي نهضت آزادي ايران، روحانيون مبارز، بنيانگذاران سازمان مجاهدين خلق ايران و بقاياي هيئتهاي مؤتلفه اسلامي دنبال کرد. 2 در اثر اين فعاليتها يک بار در سال ۱۳۴۲ دستگير و زنداني گرديد که پس از خروج از عضويت در نهضت آزادي از زندان آزاد گرديد. در جو اختناق و خفقان بين سالهاي ۱۳۴۶ -1342 که فعاليتهاي سياسي رو به رکود نهاده يا زيرزميني شدند، فعاليتهاي رجائي نيز به طور چشمگيري کاهش يافت و فقط به جلسات ماهانه دبيران و شرکت در بعضي جلسات مذهبي و سخنراني محدود گرديد. از سال 1346 تا آذر ۱۳۵۳ که مجدداً دستگير و تا آستانه انقلاب اسلامي زنداني گرديد، فعاليتهاي سياسي خود را وسعت روزافزوني بخشيد و عليرغم شکنجه و بازجوييهاي طاقت فرسا ذره اي ترديد و تزلزل به دل راه نداد و در زندان به پياده کردن مشي و ايده خود مشغول شد و پس از تغيير مواضع ايدئولوژيک، براي هميشه از بخشي از اعضاي سازمان مجاهدين خلق که مارکسيست شدند جدا شد و ضمن پرهيز از گرايش و تمايل به جريان مارکسيست، سعي در جلوگيري از انحراف و استحاله مجاهدين با بهره گيري از آموزه هاي مکتب اسلام و مباحث فلسفي اسلامي داشت. در آستانه پيروزي انقلاب از زندان آزاد شد و با اوجگيري مبارزه مردم فعاليت خود را در کميته استقبال از امام خميني ادامه داد. وي مدتي کفيل وزارت آموزش و پرورش و سپس وزير آموزش و پرورش در کابينه دولت موقت بود. همزمان با انتخابات اولين دوره مجلس شوراي اسلامي به عنوان نماينده مردم تهران به مجلس راه يافت. پس از انتخاب بني صدر به عنوان اولين رئيس جمهور نظام اسلامي از سوي مجلس به عنوان نخست وزير معرفي گرديد. 3 از اعم رخدادها در زمان نخست وزيري وي مي توان به مسئله جنگ تحميلي و حمله به سفارت آمريکا و گروگانگيري 52 نفر تبعه آمريکايي اشاره کرد. با بالا گرفتن اختلافات بني صدر با وي، رأي عدم کفايت رئيس جمهور از سوي مجلس صادر شد و رجائي در انتخابات دومين دوره رياست جمهوري به عنوان دومين رئيس جمهور ايران اسلامي انتخاب گرديد. به فاصله کمتر از دو هفته که از رياست جمهوري رجائي و نخست وزيري باهنر مي گذشت بر اثر انفجار در دفتر نخست وزيري در تاريخ 8 شهريور ۱۳۶۰ هر دو به شهادت رسيدند.
مردم گرايي، تزکيه نفس در اخلاص عمل ، صرفه جويي، ساده زيستي، نظم و انضباط و قانون گرايي از ويژگيهاي شاخص اخلاقي وي بود. 4
________________________________
1. شهيد محمدعلي رجايي به روايت اسناد ساواک، ج 14، مرکز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات، تهران: 1378، ص 9-16 .
2. سجاد راعي کلوجه، زندگينامه سياسي شهيد رجايي، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامي، تهران: 1382، ص 13 .
3. جليل امجدي، محسن علي نژاد قمي، دلدادگان آزادي: معرفي زندانيان سياسي قبل از انقلاب، ج 1، 1383، صص 148-149 .
4. عليرضا اوسطي، ايران در سه قرن گذشته، ج 2، انتشارات پا کتاب، تهران: 1382، صص 994- 998.