ميرزا ابراهيم خان حكيم الملك
 

 فاطمه معزي

 

ميرزا ابراهيم خان حکيم الملک فرزند ميرزاابوالحسن حکيم باشي در سال 1288ه. ق در تبريز متولد شد. او تا سال 1306 ه. ق در دارالفنون مظفري تبريز به تحصيل پرداخت و در همين سال به تهران رفت و به ادامة تحصيل در دارالفنون تهران پرداخت. در سال 1310 بر اثر بروز بيماري وبا در تهران ميرزا ابراهيم خان که تحصيل خود را در دارالفنون به اتمام رسانده بود به تبريز بازگشت و تمايل خود را براي ادامة تحصيل با برادر بزرگش نصرت الحکما در ميان گذاشت. سرانجام تلاش برادر مثمر ثمر بود و او موفق شد تا از وليعهد مظفرالدين ميرزا مجوز ادامة تحصيل در فرنگ را بگيرد. ميرزا ابراهيم خان در سال 1310 براي ادامة تحصيل در رشتة پزشکي دانشگاه پاريس عازم فرنگ شد. اين ادامة تحصيل چند سال به طول انجاميد و سرانجام نيمه و ناتمام ماند.

 

در سفر اول مظفرالدين شاه به اروپا، ميرزا ابراهيم خان به استقبال شاه در اتريش رفت و از آن پس در التزام رکاب شاه درآمد، به تهران بازگشت و با منصب پيشخدمت باشي سلام به خدمت در دربار مظفري پرداخت. او به زودي پله هاي ترقي را طي کرد و در سال 1320 در سفر دوم مظفرالدين شاه به فرنگستان سمت طبيب مخصوص را داشت.يکسال بعد، پس از مرگ ميرزا محمودخان حکيم الملک، لقب حکيم الملک به ميرزا ابراهيم خان اعطا شد ولي چهار ماه بعد به خاطر تجويز داروي اشتباه براي مظفرالدين شاه از سمت خود برکنار شد و جاي او را دکتر خليل خان اعلم الدوله اشغال کرد.

 

 ميرزا ابراهيم خان همچنان در جرگة درباريان بود و در سال 1323 در سفر سوم شاه به فرنگستان او را همراهي کرد. ميرزا ابراهيم خان حکيم الملک در دوران تحصيل در فرانسه با انديشه فراماسونري آشنا شد و در صدد برآمد تا اين تشکيلات را در ايران نيز بنياد گذارد. تلاشهاي او و همفکرانش سرانجام در سال 1324ه. ق نتيجه داد و در همين سال فرمان تاًسيس لژ بيداري ايران از سوي لژ فراماسونري گراند اوريان پاريس صادر شد. او که از مشروطه خواهان بود در سال 1325 به همراه عده أي ديگر از اعضاي لژ بيداري مانند حسينقلي خان نواب، ميرزا سليمان ميکده، سيدعبدالرحيم خلخالي، سيدمحمدرضا مساوات، سيدحسن تقي زاده و ملک المتکلمين و برخي ديگر کميتة سري انقلاب ملي را تشکيل دادند. از اهداف اين کميته مبارزه با مخالفان مشروطه، تشکيل نيروي نظامي و تهييج مردم با استفاده از منابر و وعاظ بود. جلسات اين کميتة شبه ماسوني هر نيمه شب در منزل ميرزا ابراهيم خان حکيم الملک تشکيل مي شد و تا قبل از طلوع آفتاب اعضاي اين کميته متفرق مي شدند. با پيروزي مشروطه خواهان، مجلس شوراي ملي تشکيل شد و ميرزا ابراهيم خان نيز در 10 صفر 1326 به جاي يکي از نمايندگان مستعفي به نمايندگي مجلس منصوب شد. او در مجلس به گروه تقي زاده پيوست و به فعاليت در انجمن آذربايجان که نظرات تندروانه داشت پرداخت.

 

در روز بمباران مجلس، ميرزا ابراهيم خان به همراه سيدعبدالله بهبهاني، سيدمحمد طباطبايي و ديگر نمايندگان به پارک امين الدوله گريخت و تا شب هنگام در اين پارک پنهان بود تا آنکه در نيمه شب با استفاده از تاريکي و لباس مبدل خود را به سفارت فرانسه رسانده و پناهنده شد. ازجمله اقدامات مهم وي، خارج کردن اسناد لژ بيداري از منزل ظهيرالدوله قبل از بمباران مجلس بود.

 

او موفق شد تا اين اسناد را به همراه يکي ديگر از اعضاي لژ به سفارت فرانسه منتقل کند. پس از بيست روز تحصن در سفارت فرانسه، مورد عفو قرار گرفت و از اين محل خارج شد و در دوران استبداد صغير در تهران بر عليه محمدعلي شاه فعاليت بسيار کرد و پس از فتح تهران به فاتحان پيوست. او يکي از بيست و هشت عضو کميسيون عالي بود که توسط فاتحان براي رسيدگي به امور کشور تشکيل شده بود. از اولين اقدامات اين کميسيون انتصاب احمد ميرزاي وليعهد به پادشاهي، تشکيل کميسيون اعانه براي تاًمين مخارج فوري کشور که کميسيون اصلاح اوضاع مالي بود. کميسيون انتصاباتي نيز انجام داد که يکي از آنها انتصاب حکيم الملک به معاونت وزارت دربار بود. حکيم الملک در دوره دوم مجلس شوراي ملي به نمايندگي از آذربايجان انتخاب شد و اين بار هم به همراهي با سيدحسن تقي زاده، حسينقلي نواب و سيدمحمدرضا مساوات حزب تندروي دموکرات را بنيان گذاشت.

 

پس از هشت ماه در رجب 1328 از نمايندگي استعفا داد و در کابينة مستوفي الممالک به وزارت ماليه منصوب شد ولي عمر وزارت وي نيز کوتاه بود و چهار ماه بعد به علت اختلاف بين اعضاي اعتدالي و دموکرات کابينه از منصب خود کناره گرفت. او در کابينه هاي محمدولي خان تنکابني، و صمصام السلطنه نيز به وزارت برگزيده شد. در رژيم پهلوي خود سه بار به نخست وزيري و چند دوره به نمايندگي مجلس سنا منصوب شد و همچنين مناصب گوناگون ديگري نيز به وي داده شد. ميرزا ابراهيم خان حکيم الملک در سال 1338 ش در تهران درگذشت.

 

از حکيم الملک مجموعه أي نزديک به 600 برگ سند و دويست و نود قطعه عکس در مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران موجود مي باشد.