شماره ۲۱، حرم

 

 فاطمه معزي

 

ازدواجهاي فتحعلي شاه براساس مناسبات سياسي و اتحاد قومي و قبيله‌اي و بسياري بر اساس تشخيص آقا محمدخان قاجار صورت مي‌گرفت. در اين شماره با استفاده از منابع موجود دو همسر از همسران فتحعلي شاه قاجار معرفي مي‌شوند که بيشتر بر اساس سياست آن روزگار به دربار راه يافته‌اند.

 

بدرجهان خانم فرزند محمدجعفرخان عرب بسطامي پس از شکست پدرش در مقابل آقا محمدخان قاجار به اسارت به تهران آورده شد. در سال 1197 ق به دستور آقامحمدخان قاجار به عقد فتحعلي خان که يازده سال بيشتر نداشت درآمد. او نخستين همسر فتحعلي شاه و مادر نخستين فرزند او همايون خانم  ملقب به خان باجي است. ¹ فرزندان ديگر وي عبارتند از بيگم جان خانم، سيد بيگم و دو پسر حسينعلي ميرزا فرمانفرما و حسنعلي ميرزا شجاع‌السلطنه.

 

بدرجهان خانم حسينعلي ميرزا را در سال 1203در قريه نوا به دنيا آورد و  آقامحمدخان اين فرزند او را به همراه عباس ميرزا و محمدقلي ميرزا که همزمان با وي متولد شده بودند به حرمسراي خاص سلطاني منتقل کرد تا تحت نظر خود پرورش دهد. ²

 

حسينعلي ميرزا در سن 14 سالگي به حکومت فارس منصوب شد و تا 1250 قمري بر اين خطه حاکم بود، او از فرزندان سرکش فتحعلي شاه بود که از هر فرصت براي رسيدن به تخت سلطنت استفاده مي‌کرد. به نظر مي‌رسد که بدر جهان خانم نيز در اين راه او را همراه بود: «هنگامي که ولد ارشدش به فرمانفرمايي مملکت فارس نامزد گرديد او نيز به مرافقت سپر خجسته سير به دارالعلم شيراز رفته استراحت گزيد. چندي سرا و جهرا در کار مملکت مداخلات نمود تا  کاروانسالار اجل زمام بختي  جانش را از دست ساربان طبيعت ربود». ³

 

بدر نساء خانم همسر پنجم فتحعلي شاه دختر مصطفي قلي خان قاجار يکي از برادران آقا محمد خان بود. پدر او از مخالفان آقا محمدخان محسوب مي‌شد و چندين بار به مقابله با وي برخاست و سرانجام نيز به دستور آقامحمد خان بينايي خود را از دست داد. پيوند ميان فتحعلي شاه و بدرنساء خانم براي استحکام مناسبات بين آقا محمدخان و برادرش صورت گرفت.

 

بدرنساء خانم « در اندرون همايون با کمال عظمت و اقتدار زندگاني مي‌نمود». ⁴ اما تاب آن را نداشت که بالاتر از او کسي ديگر قرار گيرد. در مراسم سلام روزانه‌اي که از زمان آقامحمد خان قاجار مرسوم بود زنان به ترتيب در صف قرار مي‌گرفتند تا با شاه ملاقا ت کنند.  زنان ايل قاجار را صفي جداگانه بود و در سر اين صف آسيه خانم دولو، مادر عباس ميرزا نايب‌السلطنه، قرار مي‌گرفت. بدرنساء خانم  قوانلو « از حضور در اين سلام اکراه داشت ... مي‌گفت من قوانلو هستم و زير دست دولو نمي‌بايد واقع شوم» ⁵ اختلاف به جايي رسيد که بدون اجازه از همسر تاجدارش حرم را ترک کرد و به منزل پدرش مصطفي‌قلي خان بازگشت و شاه نيز او را طلاق داد. اما اين پايان مناسبات او با دربار نبود در زمان فوت پدرش از فتحعلي شاه خواست تا جقه شاهي را براي مراسم خاکسپاري ارسال کند اما فتحعلي شاه از پذيرش اين خواسته سرباز زد. بدرنساء‌ خانم « تمام حضوريافتگان را جواب کرده گفت تا جقه خاقاني بيايد جنازه خاني از خانه بيرون نخواهد رفت» اصرار او نتيجه داد. فتحعلي شاه جقه زمرد معروف به جقه نادري را براي وي ارسال کرد. ⁶

 

پس از فوت پدر راهي زيارت خانه خدا  شد،  تذهيب چهار گل دسته کوچک حرم امام موسي بن کاظم در کاظمين از آثار اوست. ⁷ بدرنساء خانم از فتحعلي شاه اولادي داشت که فوت کرد و خود نيز در تهران درگذشت و در عتبات عاليات دفن شد.

  

فتحعلي شاه قاجار	زن معاصر دوره فتحعلي شاه

 _________________________