مهرهاي شاهان قاجاريه

رضا فراستي

مهر كردن اسناد از ديرباز در ايران مرسوم بوده است. چنانكه در بسياري از اسناد مي‌توان اثر مهرها را مشاهده نمود. مهرهاي موجود در اسناد، بيانگر اطلاعاتي از جمله فرستنده يا منشأ صدور، دست به دست شدن آنها براي هر گونه اقدام و از طرفي موجب اعتباري خاص براي اسناد است.

يكي از راههاي شناسايي اسناد تاريخي، آگاهي نسبت به نشانه‌هايي در اسناد است و مهرها از جمله نشانه‌هاست.

در دوره قاجاريه نيز شاهان و شاهزادگان مانند ادوار گذشته اسناد را مهر مي‌كردند. اگرچه قبلاً راجع به مهرهاي شاهان و شاهزادگان دوره مذكور مطالبي در منابع چاپ شده است، اما نگارنده در طي سالها كار با اسناد تاريخي در مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران و جمع‌آوري اطلاعات مهرها طي 13 سال ، به اطلاعاتي افزون بر منابع چاپي دست يافته و علاقه‌مند به انتشار آنها گرديدم.

هدف اين مقاله معرفي مهرهاي دستي و چاپي شاهان، وليعهدها و نواب سلطنت قاجاريه كه در هر نوع سند از جمله فرمان، نامه، رقم و ... آمده است. از اواسط دوره ناصرالدين شاه به بعد، به غير از مهرهاي دستي، مهرهاي چاپي به صورت سربرگ، سر پاكت يا به صورت چسبان مخصوص پاكت در اسناد مشاهده شد و مقصود از مهرهاي چاپي، نوع مذكور است.

در مجموع تعداد 130 مهر در اين مقاله معرفي شده است و براي رفع ابهام بر بعضي از آنها توضيحاتي نوشته شده است.

براي تدوين مقاله علاوه بر بررسي اسناد مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران، به اسنادي كه امكان دسترسي در بخش خطي يا ساير قسمتهاي كتابخانه ملي، بخش خطي كتابخانه مركزي دانشگاه تهران و بخش خطي كتابخانه مركزي آستان قدس رضوي بود نيز مراجعه شد؛ همچنين اسناد و مطالبي كه در منابع چاپي آمده بود، مورد بررسي قرار گرفت.

آنچه قبلاً راجع به مهرهاي شاهان و شاهزادگان قاجاريه چاپ شده است عبارتند از:

1. طاهري شهاب. ”سجع مهر سلاطين و شاهزادگان و صدور ايران“. وحيد، س 2، ش 8 (مرداد 1344) : 41-49 در مقاله مذكور، فقط سجع 19 مهر از شاهان و 14 مهر از شاهزادگان نوشته شده است. اطلاعات بعضي از مهرها ناقص است و يا اشتباه خوانده شده.

2. رابينو دي بورگو ماله، هـ. ل. آلبوم سكه‌ها، نشانها، و مهرهاي پادشاهان ايران (از سال 1500 تا 1948 ميلادي). به اهتمام محمد مشيري. تهران، مؤسسه سكه‌شناسي ايران؛ اميركبير، 1353. اين كتاب كه در سال 1951 (1330 شمسي) در بريتانيا چاپ شده، در بخش مهرها صفحه 51، تصاوير 20 مهر از شاهان را آورده است.

3. قائم‌مقامي، جهانگير. مقدمه‌يي بر شناخت اسناد تاريخي. تهران، انجمن آثار ملي، 1350. در كتاب مذكور تعداد 40 مهر از شاهان و وليعهدهاي قاجاريه معرفي شده. اطلاعات تعدادي از مهرها با اطلاعات رابينو و طاهري شهاب يكسان است و بعضي از مهرها درست خوانده نشده است.

يادآور مي‌شود كه مقاله حاضر محدود است به اسناد قابل دسترسي، از اين رو عاري از نقص و عيب نيست. اميد است استفاده‌كنندگان محترم در اضافه نمودن به اطلاعات يا رفع نواقص مطالب، نگارنده را ياري فرمايند. در ضمن از همه كساني كه اينجانب را در جمع‌آوري اطلاعات و تدوين مقاله ياري رساندند، كمال تشكر را دارم.

1. آغا محمدخان 1193- 1211ق.

1-1. مهر چهارگوش (شكل1) به سجع:

افوض امري الي الله عبده محمد

1199

1-2. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 2) به سجع:

افوض امري الي الله عبده محمد

2. فتحعلي شاه 1212-1250ق.

2-1. قبل از سلطنت، مهر بيضي (شكل 3) به سجع:

عبده الراجي باباخان

1211

2-2- زمان سلطنت:

2-2-1: مهر چهارگوش (شكل 4) به سجع:

لا اله الا الله الملك الحق المبين

عبده باباخان

اثر مهر فوق بر روي سندي به تاريخ جمادي‌الاول 1212 مشاهده شد.

2-2-2. مهر گلابي (شكل 5) به سجع: العزة لله

شاه شاهان جهان فتحعلي

2-2-3. مهر چهارگوش (شكل 6) به سجع:

السلطان فتح‌علي [1214]

2-2-4. مهر چهارگوش (شكلهاي 7 و 8) در دو اندازه و به سجع: العزة لله

گرفت خانم شاهي ز قدرت ازلي

قرار در كف شاه زمانه فتحعلي

1217

درباره مهر فوق در اندازه كوچكتر دو نكته قابل توجه است. يكي آنكه تاريخ حك مهر هم 1214 و هم 1217 متصور است. دوم آنكه گل و بوته آن با اندازه ديگر تفاوت دارد.

2-2-5. مهر پنج گوش كلاهك‌دار (شكل 9) به سجع: العزة لله.

زينت خاتم جم فتحعلي

ظل حق سلطنت او ازلي

1230

2-2-6. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 10) به سجع:

الملك لله

سلطان صاحبقران

گرفت خاتم شاهي ز قدرت ازلي

قرار در كف شاه زمانه فتحعلي

124

2-2-7. مهر گلابي (شكل 119 به سجع:

السلطان فتحعلي شاه قاجار

اثر مهر مذكور بر روي يكي از نسخه‌هاي خطي كتابخانه سلطنتي كه چاپ شده، ديده شد.

3.عباس ميرزا نايب‌السلطنه و وليعهد تولد 1203 فوت 1249ق.

3-1. مهر چهارگوش (شكل 12) به سجع:

درّ درياي خسروي عباس

3-2. مهر چهارگوش (شكل 13) به سجع:

درّ درياي خسروي عباس

1240

3-3. مهر بيضي (شكل 14) به سجع:

عبده الراجي عباس

1240

مهر فوق را به كتابهاي كتابخانه سلطنتي نيز زده‌اند.

3-4. مهر چهارگوش (شكل 15) به سجع:

عباس

3-5. مهري به سجع:

ز فتحعلي شد عيان فر عباس

4.علي شاه ظل‌السلطان تولد 1210 فوت 1271ق.

علي خان ملقب به ظل‌السلطان و پسر دهم فتحعلي شاه، بعد از درگذشت فتحعلي شاه تا رسيدن محمدميرزا وليعهد به تهران، چهل روز در پايتخت سلطنت كرد و خود را علي شاه خواند. مهرهاي او عبارتند از:

4-1. پيش از درگذشت فتحعلي شاه، مهر چهارگوش (شكل 16) به سجع:

علي بظل سلطان ز شاه ملقب شد

1232

اثر مهر فوق بر سندي به تاريخ صفر 1238 مشاهده شد.

4-2. پس از فوت فتحعلي شاه و هنگام دعوي پادشاهي، مهر چهارگوش (شكل 17) به سجع:

السلطان علي شاه

1250

4-3. پس از تاجگذاري و قبل از ورود محمدشاه به تهران، شعري را سجع مهر خود قرار داد:

شكر لله كه علي خان شه شد

ظل سلطان بدو ظل الله شد

4-4. وي پس از فرار از زندان محمدشاه، به قفقاز گريخت و بعد به عثماني سفر كرد و آنگاه در عراق اقامت نمود. نمونه مهراو در طي مدت مذكور به شكل بيضي (شكل 18) و به سجع:

ظل السلطان

1254

5.محمدشاه 1250- 1264ق.

5-1. قبل از سلطنت:

5-1-1. مهر چهارگوش (شكل 19) به سجع:

نگين دولت و اقبال در يمين محمد

1238

5-1-2. مهر بيضي در انتهاي سند (شكل 20) به سجع:

طراز افسر شاهي محمد

1240

5-2. زمان سلطنت:

5-2-1. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 21) به سجع:

الملك لله

شكوه ملك و ملت رونق آيين و دين آمد

محمدشاه غازي صاحب تاج و نگين آمد

1250

5-2-2. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 22) به سجع:

العزيز

محمد

1251

5-2-3. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 23) به سجع

هوالعلي الغالب

السلطان ابن السلطان محمدشاه غازي

1253

5-2-4. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 24) به سجع:

العزيز محمد

1254

5-2-5. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 25) به سجع:

هو العلي الغالب

محمد

1254

5-2-6.مهر چهارگوش انگشتري با نقش شير و خورشيد (شكل 26) به سجع:

السلطان محمدشاه

1255

5-2-7.مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 27) به سجع:

العزة لله السلطان محمدشاه قاجار 1250

5-2-8.مهر بيضي كه به كتابهاي كتابخانه سلطنتي زده شده به سجع:

نگين‌بخش ملوك ترك و تازي ملك سلطان محمدشاه غازي

6.ناصرالدين شاه 1264- 1313ق.

6-1. قبل از سلطنت

6-1-1. مهر بيضي (شكل 28) به سجع:

عبده الراجي ناصرالدين

1248

6-1-2. مهر بيضي (شكل29) به سجع:

ناصرالدين

1248

مهر فوق در سندي به تاريخ شوال 1260 آمده است. نكته قابل توجه آنكه پايين سند، مهر مهدعليا مادر ناصرالدين شاه نيز مشاهده شد.

حال كه از مهدعليا سخن به ميان آمد، از سه مهر مهدعليا كه تاكنون به دست آمده، در زير ياد مي‌شود:

الف. مهر بيضي (شكل 30) به سجع:

وليعهد شه را مهين مادرم

1252

ب. مهر بيضي (شكل 31) به سجع:

شه جم نگين را مهين مادرم

1264

ج. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 32) به سجع:

الله

مهدعليا

1280

6-1-3. مهر چهارگوش (شكل 33) به سجع:

وليعهد شاه جهان ناصرالدين

1255

مهر فوق به كتابهاي كتابخانه سلطنتي نيز زده مي‌شد.

6-2. زمان سلطنت:

6-2-1. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 34) به سجع:

هو العزيز

الملك لله

ناصردين محمد ناصرالدين شاه شد

خاتم او را نگين آفتاب و ماه شد

مهر فوق در سندي به تاريخ شوال 1264 آمده است.

6-2-2. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 35) به سجع:

هو العلي الغالب

السلطان ابن السلطان ناصرالدين شاه قاجار

1264

6-2-3. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 36) به سجع:

الملك لله

السلطان ابن السلطان ناصرالدين شاه قاجار

1264

6-2-4. مهر چهارگوش انگشتري با نقش شير و خورشيد در پايين سمت راست سند (شكل 37) به سجع

سلطان ناصرالدين

1264

6-2-5. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 38) به سجع:

الملك لله تعالي

تا كه دست ناصرالدين خاتم شاهي گرفت

صيت داد و معدلت از ماه تا ماهي گرفت

1264

6-2-6. مهر چهارگوش كلاهك‌دار در دو اندازه (شكل 39) به سجع:

الملك لله

السلطان ابن السلطان ناصرالدين شاه قاجار

1265

اثر مهر اندازه كوچكتر فوق در حاشيه سمت راست نامه‌اي كه ناصرالدين شاه براي پادشاه بلژيك در سال 1282 قمري نوشته شده، آمده است.

6-2-7. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 40) به سجع:

هو

شاه شاهان ناصرالدين مهر در

1274

مهر فوق را به كتابهاي كتابخانه سلطنتي مي‌زدند.

6-2-8. مهر چهارگوش كلاهك‌دار به طرح طغرا (شكل 41) به سجع:

العزة لله

السلطان ناصرالدين شاه قاجار

1276

6-2-9. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 42) به سجع:

الملك لله

السلطان بن السلطان ناصرالدين شاه قاجار

1283

6-2-10. مهر چهارگوش كلاهك‌دار به طرح طغرا (شكل 43) به سجع:

العزة لله

السلطان ناصرالدين شاه قاجار

1284

6-2-11. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 44) به سجع:

العزة لله

ناصرالدين

6-2-12. مهر چاپي در دو اندازه با نقش تاج (شكل 45)، به رنگهاي سرخ جگري يا طلايي و به سجع:

هوالناصر

1290

6-2-13. مهر چاپي روي پاكت به طرح طغرا با نقش تاچ و شيرو خورشيد (شكل 46) به رنگ طلايي و به سجع:

السلطان ناصرالدين شاه

1290

6-2-14. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 47) به سجع

هوالملك لله خلد الله ملكه

ناصرالدين شاه عادل خسرو صاحب قران

آفتاب دين و دولت ثاني نوشيروان

1294

6-2-15. مهر چاپي دايره با نقش تاج و شيروخورشيد (شكل 48)، مخصوص چسباندن در پاكت و به رنگهاي خاكستري يا آبي و به سجع:

السلطان بن السلطان بن السلطان بن السلطان السلطان ناصرالدين شاهنشاه قاجار

6-2-16. مهر چاپي بيضي با نقش شير و خورشيد (شكل 49)، مخصوص چسباندن در پاكت به سجع:

السلطان بن السلطان بن السلطان بن السلطان السلطان ناصرالدين شاهنشاه قاجار

6-2-17. مهر چاپي دايره با نقش تاج و شير و خورشيد (شكل 50)، مخصوص چسباندن در پاكت به سجع:

السلطان بن السلطان و الخاقان بن الخاقان شاهنشاه اعظم ناصرالدين شاه قاجار

6-2-18. مهر چاپي دايره با نقش شير و خورشيد (شكل 51)، مخصوص چسباندن در پاكت به رنگهاي قرمز يا سبز و به سجع:

هوالناصر

1298

6-2-19. مهر چاپي دايره با نقش تاج و شيروخورشيد (شكل 52)، مخصوص چسباندن در پاكت به سجع:

السلطان ابن السلطان ابن السلطان السلطان ناصرالدين شاه قاجار

1304

6-2-20. مهر چاپي دايره با نقش تاج و شير و خورشيد (شكل 53)، مخصوص چسباندن در پاكت و به رنگهاي قرمز يا سبز كاهويي.

6-2-21. مهر چهارگوش كلاهك‌دار با نقش تاج و خورشيد و دو شير نشسته (شكل 54)، به سجع:

يا ناصر

6-2-22. مهر چهارگوش با نقش تاج و شيرو خورشيد كه براي مهر و موم كردن پاكتهاي حاوي پيام شاه استفاده شده است (شكل 55)

6-2-23. مهر چاپي دايره با نقش تاج و شير و خورشيد (شكل 56) به رنگهاي زرد يا بنفش و يا سبز

شايان ذكر است بعضي از شاهزادگان و رجال نيز از كاغذهاي داراي نقش فوق براي مكاتبات استفاده كرده‌اند.

6-2-24. نقش چاپي شير و خورشيد (شكل 57)

6-2-25. مهر چاپي با نقش تاج (شكل 58) به سجع:

يا ناصر

6-2-26. مهر چاپي دايره (شكل 59)، مخصوص چسباندن در پاكت به سجع:

هو

ناصرالدين

1313

7.مظفرالدين شاه 1313- 1324ق.

7-1. قبل از سلطنت:

7-1-1. مهر چهارگوش (شكل 60) به سجع:

وليعهد

1278

مهر فوق در پاكت نيز زده شده است.

7-1-2. مهر چهار گوش (شكل 61) به سجع:

هو وليعهد

1278

7-1-3. مهر چهارگوش (شكل 62) به سجع:

منشور حكمراني بگرفت زيب و آيين

از خاتم وليعهد سلطان مظفرالدين

1278

7-1-4. مهر بيضي (شكل 63) به سجع:

مظفرالدين

1278

مهر فوق در پشت نامه‌اي كه مظفرالدين ميرزا به ناصرالدين شاه نوشته، مشاهده شد.

7-1-5. مهر چهارگوش انگشتري با نقش شير و خورشيد (شكل 64) به سجع:

بر ملكت ناصري وليعهد

بر رايت نصر حق مظفرالدين

1282

اثر مهر فوق بر روي كتاب ديده شد و تاريخ حك آن 1286 نيز متصور است.

7-1-6. مهر چهارگوش (شكل 65) به سجع:

الملك لله

وليعهد

1287

7-1-7. مهر خشك با نقش تاج (شكل 66) به سجع:

وليعهد دولت عليه ايران

1291

7-1-8. مهر چهارگوش (شكل 67) به سجع:

هوالمعز

وليعهد

1301

7-1-9. مهر چهارگوش (شكل 68) به سجع:

وليعهد

1308

مهر فوق در پاكت نيز زده شده است.

7-1-10. مهري به سجع:

عبده الراجي مظفرالدين

7-2. زمان سلطنت:

7-2-1. مهر چاپي دايره با نقش شير و خورشيد و دو تاج بزرگ و كوچك (شكل 69) در اندازه و رنگهاي مختلف از جمله نارنجي يا طوسي يا قهوه‌اي يا سبز يا آبي و يا بنفش به سجع:

السلطان ابن السلطان ابن السلطان السلطان مظفرالدين شاهنشاه قاجار

1313

مهر فوق بر روي سند و نيز پاكت چاپ شده و در بعضي از اسناد نقش تاج بزرگ را ندارد (شكل 70)

7-2-2. مهر چاپي دايره با نقش تاج و شير و خورشيد (شكل 71)، مخصوص چسباندن در پاكت به سجع:

السلطان بن السلطان بن السلطان بن السلطان

السلطان مظفرالدين شاهنشاه قاجار

7-2-3. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 72) به سجع:

الملك لله تعالي

ز نقش خاتم سلطان مظفرالدين شاه

رسيد صيت جهان داوري بماهي و ماه

سنه 1314

7-2-4. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 73) به سجع:

الملك لله

دميد كوكب فتح و ظفر بعون اله

گرفت خاتم شاهي مظفرالدين شاه

1314

7-2-5. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 74) به سجع:

الملك لله

السلطان بن السلطان مظفرالدين شاه قاجار

1314

7-2-6. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 75) به سجع:

العزة لله

مظفرالدين شاه قاجار

1314

7-2-7. مهر چاپي دايره با نقش تاج (شكل 76)، به سجع:

السلطان مظفرالدين شاه قاجار

7-2-8. مهر چاپي دايره با نقش تاج و شير و خورشيد (شكل 77)

7-2-9. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 78) به سجع:

الملك لله

المؤيد مظفرالدين شاه

سر شاهان سطيح اين خرگاه

1314

7-2-10. مهر چاپي با نقش تاج (شكل 79)

8.محمدعلي شاه 1324- 1327ق.

8-1. قبل از سلطنت

8-1-1. مهر چهارگوش مربوط به زمان قبل از وليعهدي (شكل 80) به سجع:

سليل وليعهد شاه فلك فر

محمدعلي بن سلطان مظفر

1295

8-1-2. مهر چهارگوش (شكل 81) به سجع

هو

وليعهد

1314

8-1-3. مهر چهارگوش (شكل 82) به سجع:

الملك لله

وليعهد

1314

8-1-4. مهر چهارگوش (شكل 83) به سجع:

تا كه محمدعلي گشت وليعهد شاه

خاتم عدلش گرفت عرصه ماهي و ماه

1314

8-1-5. مهر چهارگوش (شكل 84) به سجع:

بست چو از صدق با ولاي علي عهد

گشت محمدعلي بشاه وليعهد

1314

8-1-6. مهر چاپي با نقش تاج (شكل 85) به سجع:

وليعهد دولت عليه ايران

8-2-. زمان سلطنت:

8-2-1. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 86) به سجع:

الملك لله

بتوقيع برزد بعون الهي

محمدعلي خاتم پادشاهي

1324

8-2-2. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 87) به سجع:

هو العلي

السلطان محمدعلي شاه قاجار

1324

8-2-3. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 88) به سجع:

هو

محمدعلي شاه قاجار

1324

8-2-4. مهر چاپي دايره با نقش تاج و شير و خورشيد (شكل 89)، مخصوص چسباندن در پاكت به سجع:

السلطان بن السلطان بن السلطان بن السلطان بن

السلطان محمدعلي شاه قاجار

8-2-5. مهر چاپي دايره با نقش تاج و شير و خورشيد (شكل 90)، مخصوص چسباندن در پاكت به سجع:

السلطان بن السلطان محمدعلي شاه قاجار

سنه 1324

8-2-6. مهر چاپي دايره با نقش شير و خورشيد و دو تاج بزرگ و كوچك (شكل 91) به رنگهاي قهوه‌اي يا آبي و به سجع:

السلطان بن السلطان بن السّلطان بن السلطان بن السلطان

السلطان محمدعلي شاهنشاه قاجار

1324

8-2-7. مهر كوچكي براي مهر و موم كردن پاكتها (شكل 93) به سجع:

محمدعلي

9.احمدشاه 1327-1344ق.

سلطان احمدميرزا دوازده ساله بود كه به سلطنت رسيد. چون سن او قانوني نبود تا مدتي اداره امور حكومت به دست دو نايب‌السلطنه ابتدا عليرضاخان عضدالملك و سپس ابوالقاسم خان ناصرالملك بود. از اين رو مطالب اين دوره به طور مجزا در زمان عضدالملك، ناصرالملك، دوره سلطنت خود احمدشاه و مطالبي از محمدحسن ميرزا وليعهد آورده مي‌شود.

9-1. دوره عضدالملك:

9-1-1. مهر چهارگوش (شكل 94) به سجع:

عليرضاي قاجار

نايب‌السلطنه

1327

9-1-2. مهر چهارگوش (شكل 95) به سجع:

كابينه نيابت سلطنت عظمي

9-1-3. مهر بيضي (شكل 96) به سجع:

كابينه نيابت سلطنت عظمي

1327

از مهر فوق در دوره ناصرالملك نيز استفاده شده است.

9-1-4. سربرگ چاپي روي سند و پاكت با نقش تاج و شير و خورشيد (شكل 97) به سجع:

نيابت سلطنت عظمي

اداره…

مورخه….

نمره…

9-2. دوره ناصرالملك :

9-2-1. مهر چهارگوش (شكل 98) به سجع:

هوالله

ناصرالملك

نايب‌السلطنه

1329

9-2-2. سربرگ چاپي روي سند و پاكت با نقش تاج و شير و خورشيد (شكل 99) به سجع:

كابينه نيابت سلطنت عظمي

سواد

مورخه

نمره

9-2-3. سربرگ چاپي با نقش تاج و شير و خورشيد (شكل 100) به سجع:

نيابت سلطنت عظمي نمره

مورخه ضميمه

9-2-4. نقش تاج و شير و خورشيد در دو اندازه، چاپي پشت پاكت (شكل 101) به سجع:

نمره

نيابت سلطنت عظمي

9-3-. دوره احمدشاه

9-3-1. قبل از سلطنت

9-3-1-1. مهر چهارگوش (شكل 102) به سجع:

هو

وليعهد

1324

اثر مهر فوق بر روي سندي به تاريخ صفر 1325 ملاحظه شد.

9-3-1-2. مهر چهارگوش انگشتري (شكل 103) به سجع:

سلطان احمد

1324

9-3-1-3. مهر چهارگوش (شكل 104) به سجع:

هوالله تعالي شانه

وليعهد

سلطان احمد

1324

9-3-2. دوره سلطنت احمدشاه:

9-3-2-1. مهر چاپي دايره با نقش تاج و شير و خورشيد (شكل 105) به سجع:

السلطان بن السلطان بن السلطان بن السلطان

سلطان احمدشاه قاجار

9-3-2-2. مهر خشك به طرح طغرا روي پاكت (شكل 106) به سجع:

سلطان احمدشاه قاجار

1327

9-3-2-3. مهر چاپي دايره (شكل 107)، مخصوص چسباندن در پاكت به سجع:

سلطان احمدشاه قاجار

9-3-2-4. مهر چاپي دايره با نقش تاج و شير و خورشيد (شكل 108) به سجع:

السلطان بن السلطان بن السلطان

سلطان احمدشاه قاجار

9-3-2-5. مهر چاپي دايره با نقش شير و خورشيد (شكل 109)، مخصوص چسباندن در پاكت به سجع:

السلطان بن السلطان و الخاقان ابن خاقان السلطان

سلطان احمدشاه قاجار

9-3-2-6. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 110) به سجع:

الملك لله

خواست يزدان تا شود آباد ملك از عدل و داد

خاتم شاهي بسلطان احمد قاجار داد

1332

9-3-2-7. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 111) به سجع:

الملك لله

السلطان ابن السلطان احمدشاه قاجار

1332

9-3-2-8. مهر چهارگوش كلاهك‌دار (شكل 112) به سجع:

هو الله

السلطان احمدشاه قاجار

1332

اصل نقش دو مهر شكلهاي 111 و 112 در قابي در مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران وجود دارد كه در زير آنها نوشته شده است:

به ميمنت و مباركي مهر مهر آثار اعليحضرت اقدس همايون ارواحنا فداه برحسب امر مبارك والاحضرت اقدس نايب‌السلطنه دامت شوكته در تاريخ شهر رجب بارس ئيل 1332 بيداقل الساداة سيد ميرزاآقاي حكاك اتمام پذيرفت.