سيدحسن
تقي‌زاده
حديدي
سيدحسن تقي‌زاده فرزند سيدتقي اردوبادي در رمضان سال 1295ق
(شهريور 1256ش) در شهر تبريز در يك خانواده روحاني و اهل
علم به دنيا آمد. از چهار سالگي خواندن قرآن، نماز و آداب
شرعي را ياد گرفت و تحصيلات متداول آن زمان يعني فارسي،
ادبيات و صرف و نحو عربي را آموخت و به زبانهاي فرانسه و
انگليسي به راحتي تكلم مي‌نمود. همزمان با كسب علم و دانش
به همراه محمدعلي تربيت (شوهر خواهر خود) كتابفروشي كوچكي
در تبريز تأسيس نمود. در اين كتابفروشي كم كم با روشنفكران
و آزاديخواهان آشنا گرديد و با مطالعه بعضي از جرايد غربي
و فارسي چاپ قاهره و استانبول از تحولات سياسي و اجتماعي
كشورهاي اروپايي مطلع گرديد و شيفته فرهنگ غرب شد و به
تجددخواهي روي آورد. كتابفروشي مزبور به مرور رونق گرفت و
به صورت يك قرائت‌خانه و محل ترويج افكار نو درآمد. سپس با
همكاري تربيت، اعتصام‌الملك و شريف‌زاده مجله گنجينه فنون
را در تبريز منتشر كرد.
تقي‌زاده در سال 1322ق به
قفقاز، قاهره، بيروت، دمشق و ... مسافرت نمود. با شيخ محمد
عبده و ديگر علما و آزادانديشان آن ديار ديدار كرد و از
اوضاع سياسي و اجتماعي كشورهاي مزبور مطلع گرديد. پس از
بازگشت به ايران كتابي تحت عنوان تحقيق احوال كنوني ايران
يا محاكمات تاريخي در تبريز به چاپ رسانيد و به ايراد نطق
و خطابه‌هاي تند و آتشين پرداخت. به همين دليل از طرف صنف
بازرگانان تبريز به نمايندگي دوره اول مجلس شوراي ملي
برگزيده شد و به عضويت هيئت نه نفره تهيه متمم قانون اساسي
انتخاب گرديد. وي در زمان تنظيم متمم قانون اساسي با
مداخله روحانيون در مجلس براي نظارت و انطباق قوانين با
موازين شرعي شديداً مخالفت ورزيد و از سوي مردم و روحانيون
به بي ديني مشهور گرديد. او در نخستين روزهاي مجلس اول با
ايراد چندين سخنراني نسبت به اخذ قرضه در خارج، ورود اتابك
به ايران و زمامداري او به شدت مخالفت كرد و پيشنهاد نمود
كميسيوني خرج و دخل كشور را تعديل كند. تقي‌زاده يكي از
نمايندگان تندرو در مجلس بود و شايد همين تندرويهاي او و
همفكرانش باعث شد كه محمدعلي شاه تصميم به انحلال مجلس
گرفت و آن را در 23 جمادي‌الاول 1326 به توپ بست و عده
زيادي از نمايندگان مجلس و آزاديخواهان را در باغ شاه به
زنجير كشيد و تعدادي را به قتل رساند. در اين هنگام
تقي‌زاده به سفارت انگلستان پناه برد و تحت حمايت آن كشور
قرار گرفت و در پناه پرچم انگليس با تشريفات خاص از طريق
رشت و انزلي به لندن تبعيد گرديد.
پس از چندي مشروطه‌خواهي در
ايران قوت گرفت. تقي‌زاده در اواخر 1326ق به صورت ناشناس
از طريق قفقاز به تبريز بازگشت و با پيروزي مشروطه‌خواهان
و خلع محمدعلي شاه از سلطنت به تهران آمد و به عضويت هيئت
مديره اداره كشور تا قبل از تشكيل مجلس منصوب گرديد و
همچنين در هيئتي كه مسئوليت تعيين وضعيت مالي محمدعلي شاه
و اخراج او از ايران را به عهده داشت عضو بود.
تقي‌زاده در دوره دوم مجلس
شوراي ملي از تهران و تبريز وكيل شد. لذا وكالت تبريز را
پذيرفت و به مجلس رفت. در همين ايام آيت‌الله سيدعبدالله
طباطبايي ترور شد و شايع گرديد كه در اين ترور دست داشته
است. اجباراً از مجلس مرخصي گرفت ابتدا به استانبول و سپس
به آمريكا و اروپا رفت. اين مسافرت 14 سال به طول انجاميد
وي غالباً در برلن اقامت داشت و در آنجا مجله
كاوه
را به زبان فارسي منتشر مي‌كرد همچنين با خانمي از اهل
آلمان ازدواج نمود و نام او را عطيه گذاشت. او در ايام
اقامت در اروپا در سال 1300ش از طرف دولت ايران به مسكو
رفت و با دولت اتحاد جماهير شوروي معاهده تجاري، كنسولي و
پستي منعقد نمود و همچنين از طرف مردم تبريز به نمايندگي
دوره سوم مجلس شوراي ملي انتخاب گرديد كه به ايران نيامد.
وي نمايندگي مردم تهران در ادوار چهارم، پنجم و ششم مجلس
را به عهده داشت و در دوره پنجم از مخالفين تغيير سلطنت از
قاجاريه به پهلوي بود.
از مشاغل تقي‌زاده در دوران
سلطنت رضاشاه پهلوي مي‌توان وزارت امور خارجه (در سال
1305) استانداري خراسان (1307) وزيرمختاري ايران در لندن
(1308) وزارت راه (1309) و وزارت دارايي (1312) را نام
برد. او در دوران وزارت دارايي امتياز نفت را به مدت 60
سال ديگر به انگليسها واگذار نمود، اين امر وجهه او را
متزلزل نمود به طوري كه مجبوراً به سمت وزيرمختاري به
پاريس رفت و در آنجا اقامت گزيد. پس از چندي از طرف رضاشاه
به ايران احضار شد اما از ترس جان خود در اروپا ماند و در
دانشگاه كمبريج لندن به تدريس مشغول گرديد. تقي‌زاده در
سال 1320 پس از استعفاي رضاشاه از سلطنت براي دومين بار
سفير ايران در انگلستان شد و در سال 1321 از طرف قوام
(نخست‌وزير) به وزارت دارايي منصوب گرديد كه مورد قبول وي
واقع نشد و به ايران نيامد و در سال 1326 با حفظ سمت در
لندن در رأس يك هيئت بلندپايه به سازمان ملل رفت و نسبت به
عدم خروج نيروهاي شوروي از آذربايجان طرح دعوي نمود و براي
استقلال ايران و خروج نيروهاي بيگانه تلاش بسياري به خرج
داد.
در دوره پانزدهم مجلس شوراي
ملي اعتبارنامه او با مخالفت و موافقت زيادي روبه رو شد كه
نهايتاً به تصويب رسيد. تقي‌زاده در دفاع از خود در مجلس
نسبت به واگذاري امتياز نفت به انگليس گفت: « من در اين
قضيه آلت فعل بودم» از اين تاريخ به بعد در ميان عام و خاص
به ” آلت فعل“ معروف گرديد.
با تشكيل مجلس سنا از سال
1328 تا سال 1346 نماينده آن مجلس بود و در اين مدت شش سال
رياست سنا را به عهده داشت.
تقي‌زاده مردي باهوش، زيرك و
قوي الحافظه بود. او در روز سه‌شنبه هفدهم بهمن ماه سال
1348 در 92 سالگي در تهران درگذشت.
|
 |
 |
|
[767-1ع]
تقي‌زاده
و عده‌اي از نمايندگان دوره اول مجلس شوراي ملي.
از راست: محمدقلي مخبرالملك (هدايت)، محمد مظاهر،
ميرزاآقا فرشچي، ابراهيم آقا تبريزي، مرتضي‌قلي
نائيني، حسن وثوق، رضا مهدوي، صادق صادق، حسنعلي
كمال هدايت، حسن تقي‌زاده و حسن بانكي
|
[585-8ع]
عمارت
مجلس شوراي ملي پس از بمباران |
|
 |
 |
|
[586-8ع] |
[6810-1ع]
تقي‌زاده
در ايام اقامت در اروپا |
|
|
|
[5825-11ع]
تقي‌زاده
و اعضاي هيئت اعزامي به سازمان ملل براي طرح دعوي
تخليه قواي شوروي از آذربايجان (1326) 1- نصرالله انتظام
2-باقر كاظمي3- حسن تقي‌زاده4-
علي سهيلي5- مصطفي عدل6- عباسعلي خلعتبري |
|
 |
|
[2036-1ع]
تشييع
جنازه رضاشاه پهلوي در ميدان راه‌آهن تهران (1329)
1. غلامحسين
افخمي 2. حسن بقائي 3. احمد زنگنه 4. محمود
خسرواني 5. محمدرضا پهلوي 6. جعفر شفقت 7.
فضل‌الله زاهدي 8. محسن صدر 9. منوچهر اقبال 10.
ابراهيم حكيمي 11.
احمدرضا پهلوي 12. عبدالرضا پهلوي 13. غلامرضا
پهلوي 14. عليرضا پهلوي 15. حميدرضا پهلوي 16.
رجبعلي منصور 17. حسن تقي‌زاده 18. ابوالفتح
والاتبار 19. مرتضي يزدان‌پناه 20. عبدالله معظمي
21. انوشيروان سپهبدي 22. يوسف شكرايي 23.
امان‌الله اردلان 24. علي ايزدي 25. علي‌اصغر
نفيسي 26. احمد دهقان 27. محمد شاه‌بختي 28.
عباسقلي گلشائيان 29. آقاخان اشرفي |
|
 |
 |
|
[2767-11ع]
اورال
هريمن (فرستاده ويژه رئيس‌جمهور آمريكا به ايران)
به اتفاق سيدحسن تقي‌زاده و چند تن از نمايندگان
دوره اول مجلس سنا (1330)
1. علي
آبتين 2. امير اعلم 3. اورال هريمن 4. حسن
تقي‌زاده 5. جواد بوشهري 6. حسين دادگر 7. محمود
حسابي |
[2241-115ز]
استقبال
فضل‌الله زاهدي (نخست‌وزير) از ريچارد نيكسون
(معاون رئيس‌جمهور آمريكا) و همسرش در فرودگاه
مهرآباد (آذر 1332)
1. عبدالله
انتظام 2. يدالله عضدي 3. فضل‌الله زاهدي 4.
ريچارد نيكسون 5. حسن تقي‌زاده 6. لويي هندرسن
|
|
 |
 |
|
[6-161ن]
ريچارد
نيكسون (معاون رئيس‌جمهور آمريكا) و حسن تقي‌زاده
(نماينده مجلس سنا)
|
[6098-11ع]
ريچارد
استوكس (نماينده ويژه دولت انگليس در امور نفت) و
چند تن از نمايندگاه دوره اول مجلس سنا در يك
مهماني (1330)
1. ابراهيم
خواجه‌نوري 2. صادق رضازاده شفق 3. ريچارد استوكس
4. علي آبتين 5. احمد متين‌دفتري 6. حسن تقي‌زاده
|
|
 |
 |
|
[1394-1ع]
اعضاي
انجمن آثار ملي ايران در منزل ييلاقي حكيم‌الملك
در نياوران
1. اللهيار
صالح 2. عيسي صديق علم 3. علي هيئت 4. حسن
تقي‌زاده 5. حسين علاء 6. علي مؤيدثابتي 7.
فرج‌الله آق اولي 8. غلامحسين صديقي 9. هوشنگ
سيحون 10. محمود مهران 11. ابراهيم حكيمي 12.
ابوالحسن صديقي |
[3708-4ع]
يكي
از جلسات رسمي كميسيون مجلس سنا در دوره اول
1. ابراهيم
خواجه‌نوري 2. حسن تقي‌زاده 3. ابوالقاسم نجم 4.
حسنعلي كمال هدايت 5. سعيد مالك 6. مهدي فرخ 7.
علي مؤيدثابتي 8. محمدحسن فروزانفر |
|
 |
|
[2935-11ع]
نمايندگان
دوره اول مجلس سنا در مقابل عمارت مجلس شوراي ملي
ـ ارديبهشت 1331
1. علي
مؤيدثابتي 2. محمدعلي نظام مافي 3. نصرالله
خلعتبري 4. حسنعلي كمال هدايت 5. صادق صادق 6.
مهدي ملك‌زاده 7. حسن تقي‌زاده 8. حسين سميعي 9.
حسين دادگر 10. محمد نخجوان 11. احمد اميراحمدي
12. محمدعلي مقدم 13. عليرضا صبا 14. كاظم جليلي
15. مهدي مشيرفاطمي 16. محمدناصر قشقايي 17. قاسم
قاسم‌زاده 18. اسماعيل سنگ 19. صادق رضازاده شفق
20. اسدالله يمين اسفندياري 21. عطاالله روحي 22.
مهدي فرخ 23. حسين نقوي 24. عزيزالله ضرغام 25.
جواد امامي خويي 26. محمدمهدي محوي 27. عبدالمهدي
طباطبايي 28. رضاقلي ديوان بيگي 29. امان‌الله
چهانيا ني 30. محمدحسن فروزانفر 31. ابراهيم حكيمي
32. عيسي سروش 33. عباس مسعودي 34. عيسي صديق
|
|
 |
|
[4677-11ع]
نمايندگان
دوره چهارم مجلس سنا در محل تالار كتابخانه مجلس
(4/2/1346) به ترتيب از پايين و از راست به چپ :
باقر شاهرودي، محمدعلي علامه وحيدي، محسن رئيس،
سعيد مالك، احمد متين دفتري، جعفر شريف امامي، حسن
تقي‌زاده، محمود جم، محمد ساعد، رضا بوشهري، عيسي
صديق، علي‌اكبر سيف‌افشار، علي دشتي، شمس‌الملوك
مصاحب، مرتضي يزدان‌پناه، مهرانگيز منوچهريان،
محمد عباسي، جواد آشتياني، عماد تربتي، محمدعلي
بوذري، محمد سعيدي، مهدي نمازي، علي اشرف‌احمدي،
ايرج مطبوعي، مصطفي‌قلي رام، عليقلي هدايت،
امان‌الله جهانباني، محمد ساعد، محمد حجازي،
ابراهيم نبيل سميعي، محسن حجازي، رضا جعفري، پرويز
يارافشار، شكرالله صفوي، عباس مسعودي، علي
اميرحكمت، محمود ميرجلالي، حسن بقائي، رستم گيو،
حسن اكبر، فتح‌الله فرود، يحيي عدل، پرويز كاظمي،
جمشيد اعلم، محمود جليلي، كريم ورهرام، غلامعلي
رعدي آذرخشي، عباس نفيسي، جهانشاه صمصام بختياري،
محمدعلي ممتاز، مصطفي تجدد |
|
 |
 |
|
[1415-1ع]
افراد
شركت‌كننده در مراسم افتتاح مدرسه امين‌الدوله
1.
عبدالحسين شيباني 2. عبدالله معظمي 3. منوچهر
اقبال 4. محمد ساعدمراغه‌اي (نخست‌وزير) 5. اشرف
فخرالدوله (مادر علي اميني) 6. حسن تقي‌زاده 7.
صادق رضازاده شفق 8. هاشم ملك مدني 9. محمدابراهيم
اميرتيمور كلالي 10. نادر آراسته 11. رضا حكمت 12.
عبدالحميد زنگنه 13. جواد گنجه‌اي 14. عباسقلي
گلشائيان 15. علي‌اصغر حكمت 16. احمد متين دفتري
17. جواد آشتياني 18. علي اميني 19. احمد مقبل 20.
عباس نفيسي 21. علي وكيلي 22. محمود اميني 23.
جواد عامري |
[5385-11ع]
محمدرضا
پهلوي در يك مراسم رسمي با حضور نخست‌وزير و رؤساي
مجلسين سنا و شوراي ملي (1332)
از راست:
حاجعلي رزم‌آرا، محمدعلي وارسته. عبدالله معظمي،
حسن تقي‌زاده، رجبعلي منصور، مهرداد پهلبد،
محمدرضا پهلوي و احمدرضا پهلوي |
|
 |
 |
|
[2788-11ع]
ثريا
اسفندياري و همراهان در يك بازديد. از راست:
محمدجعفر بهبهانيان، حسن تقي‌زاده، ثريا اسفندياري
و اسدالله علم |
[1350-11ع]
سيدحسن
تقي‌زاده و اشرف پهلوي در مراسم افتتاح يكي از
سينماهاي اسدالله رشيديان
1. اشرف
پهلوي 2. اسدالله رشيديان 3. حسن تقي‌زاده |
|
 |
 |
|
[960-11ع]
محمدرضا
و فرح پهلوي در بازديد از دانشگاه تهران
1. محمدجعفر
بهبهانيان 2. اسدالله علم 3. حسن تقي‌زاده 4. فرح
پهلوي 5. محمدرضا پهلوي 6. منصور افخم ابراهيمي
|
[1484-4ع]
|
|
 |
 |
|
[491-11ع]
ديدار
محمدرضا پهلوي و هيئت همراه وي با ملك سعود
(پادشاه عربستان سعودي) در حاشيه يك ضيافت در اين
كشور. از راست : منوچهر اقبال، حسن تقي‌زاده، ملك
سعود (پادشاه عربستان سعودي)، محمدرضا پهلوي و
محسن صدر |
[2766-11ع]
سيدحسن
تقي‌زاده در سفر حج |
|
 |
 |
|
[389-118ص]
ملاقات
رجال سالخورده با محمدرضا پهلوي. از راست: محمدرضا
پهلوي، حسن تقي‌زاده، علي‌اصغر حكمت، عيسي صديق و
علي‌اكبر سياسي |
[15-125ف]
حسن
تقي‌زاده |
|
 |
 |
|
[2944-11ع]
تقي‌زاده
در جشن سالروز تولد خود در آخرين سال عمر (1348) |
[4548-11ع]
تشييع
جنازه سيدحسن تقي‌زاده در مقابل مسجد سپهسالار
1. عيسي
صديق 2. علي اشرف‌احمدي 3. سعيد مالك 4. محسن رئيس
5. عبدالله رياضي 6. جعفر شريف امامي 7. فريدون جم
8. مرتضي يزدان‌پناه 9. محمد نخجوان
|
|
