بست‌نشيني در مشروطه

محمود ميرزاحسيني

      از جمله عواملي كه به اعتراض و تحصن مردم و علما در حرم حضرت معصومه (س)، زاويه مقدسه حضرت عبدالعظيم (ع) و سفارتخانه‌هاي عثماني و انگلستان به منظور مهار نمودن قدرت مطلقه مظفرالدين شاه جهت نيل به مشروطه و حاكميت قانون انجاميد، بايد به اين موارد اشاره نمود : اعطاي امتيازهاي گمركي به روسيه و انگلستان، مسافرت‌هاي شاه به اروپا در شرايطي كه كشور دچار وضعيت نابسامان اقتصادي بود، دريافت وام از كشورهاي خارجي ـ كه گاه براي سفرهاي خارجي شاه اخذ مي‌گرديد، گراني گوشت و نان، مطالبه عوارض گمركيِ بيش از ميزان مقرر از تجار توسط جوزف نوز بلژيكي وزير گمركات، نارضايتي مردم از اقدامات علاءالدوله حاكم تهران و عبدالمجيد ميرزا عين‌الدوله صدراعظم به خاطر آزار مخالفان حكومت و بي‌توجهي نسبت به مطالبات آنان، و... به مرور و در نتيجه افزايش فشارهاي روزافزون، گروه زيادي از مردم به زعامت آيات الله سيدمحمد طباطبائي و سيدعبدالله بهبهاني و... با هدف عزل عين‌الدوله و برقراري حكومت مشروطه دست به تحصن زدند، اما شاه به وعده‌هاي خويش به آنان پس از خروج از تحصن وفا نكرد و مخالفت‌ها به ايالت ديگر كشور سرايت نمود. سرانجام هنگامي كه جمع كثيري از مردم در 1324ق در سفارت انگلستان بست نشستند، مظفرالدين شاه مجبور به امضاي فرمان مشروطه شد (1324ق). كمي بعد اولين مجلس مشروطيت آغاز به كار نمود و قانون اساسي كشور با نام نظامنامه سياسي به امضاي شاه رسيد.

     شش ماه پس از امضاء فرمان، شاه درگذشت و محمدعلي ميرزا بر تخت نشست (4/12/1324ق) و چند ماه بعد بحث حكومت مشروعه توسط شيخ فضل‌الله نوري و سيداحمد طباطبائي مطرح و دنبال شد كه تحصن‌هايي را نيز به دنبال داشت.

      با عنايت به اينكه شاه جديد تاب تحمل اقدامات اصلاحي مجلس منجمله كاهش بودجه دربار و مستمري شاهزادگان و... را نداشت و اين قبيل امور را مغاير با اقتدار و قدرت فراقانوني خويش مي‌دانست، علي‌رغم بارها اداي سوگند وفاداري به مجلس، به برخورد با آن نهاد ملي همت گماشت و واقعه ميدان توپخانه را به نام خويش در تاريخ ثبت نمود و خود را به اداي سوگندي ديگر جهت اعلام وفاداري به مشروطه واداشت و نهايتاً انگيزه او براي ايستادن در مقابل يك نهاد مردمي با پرتاب بمب به طرف كالسكه‌اش و مخالفت‌هاي مكرر مجلس با اقدامات او منجر به توپ بستن مجلس شد. در اسناد ضميمه اين متن كه مرتبط با دوران انقلاب مشروطه است، عفو متحصنين كنسولگري انگلستان در تبريز، تحصن علما و مردم در سفارت عثماني، تحصن در كنسولگري انگليس در كرمانشاه و نيز تحصن در حرم حضرت عبدالعظيم (ع) به منظور تشكيل مجلس شوراي ملي، اجراي قانون اساسي و تلاش جهت تثبيت مشروطه مطرح شده است.