ارتشبد محمد خاتمي

ابراهيم حديدي

     ارتشبد محمد خاتمي فرمانده نيروي هوايي ايران (1354-1337) فرزند محمود خاتمي و خواهرزاده سيدحسن امامي (امام جمعه تهران) در سال 1297ش در شهر رشت به دنيا آمد. پس از تحصيلات ابتدائي، دوره متوسطه را در كالج آمريكايي (دبيرستان البرز) گذراند. در سال 1318 وارد اولين دوره رسته هوايي در دانشكده افسري شد و با درجه ستوان دومِ هوايي فارغ‌التحصيل گرديد. سپس در سال 1323 براي تكميل فن خلباني به كشور انگليس رفت. پس از بازگشت به ايران در سال 1325 خلبان مخصوص محمدرضا پهلوي و بعد به آجوداني وي منصوب گرديد.

      خاتمي در سال 1324 با پرويندخت خديوي ازدواج كرد از وي يك دختر به نام صبريه داشت كه از موارد مهم اختلاف خانوادگي او و فاطمه پهلوي همسر دوم خود بود.

       ارتشبد محمد خاتمي دوره تكميلي خلباني با جت را در انگليس و آلمان غربي و دوره ستاد هوايي را در سال 1330 در آمريكا با موفقيت به پايان رساند و به عنوان اولين خلبان جت و يكي از اعضاي مؤسس تيم آكروجت نيروي هوايي ايران شناخته شد. او خلباني هواپيماي محمدرضا پهلوي را در روز 25 مرداد سال 1332 (كه بر اثر مخالفت مردم با وي از ايران گريخت و ابتدا به عراق و سپس  به ايتاليا رفت) برعهده داشت. با بازگشت محمدرضا پهلوي به ايران، كار خاتمي رونق گرفت به درجه سرهنگي ارتقا يافت و فرمانده تيپ شكاري نيروي هوايي شد. خاتمي در بدو ورود به نيروي هوايي مشاغل ” هنر آموزگاري، سرهنر آموزگاري“ خلباني و فرمانده يگانهاي شكاري را برعهده داشت و از فرماندهان مورد اعتماد شاه بود. او در سال 1336 در يك سانحه هوايي همسر اول خود را از دست داد و از اين موقعيت استفاده نمود و به فاطمه پهلوي خواهر صلبي محمدرضا پهلوي پيشنهاد ازدواج داد كه مورد موافقت شاه قرار گرفت، اين وصلت در روز سي‌ام مرداد 1338 به وقوع پيوست، وي يكي از اعضاي مؤثر خاندان پهلوي گرديد و به سرعت مدارج ترقي نظامي را طي نمود و ارتشبد شد.

      محمدرضا پهلوي در سال 1337 دست به تصفيه بزرگي در نيروي هوايي زد و كليه امرا را بازنشسته و يا به واحد ديگر ارتش انتقال داد، تنها سرتيپي كه باقي ماند خاتمي بود. او را فرمانده نيروي هوايي كرد اختيارات زيادي به وي تفويض نمود. او درجات نظامي را سريعاً طي نمود به افسران خارج از آيين‌نامه و مقررات درجه مي‌داد و اكثر افسران و امرا از سرسپردگان وي بودند. همچنين اعتبارات سنگيني براي خريد هواپيما و تأسيس پايگاههاي هوايي در اختيار گرفت و نيروي هوايي قدرتمندي تشكيل داد.

      خاتمي مورد توجه فوق‌العاده مستشاران نظامي آمريكا بود به طوري كه امريكاييها در يك طرح اضطراري او را كانديداي جانشيني محمدرضا پهلوي كرده بودند، اين طرح محرمانه به اطلاع شاه رسيد و موجبات سوء ظن شاه نسبت به خاتمي را بيشتر ساخت.

      از بررسي و مطالعه اوراق و اسناد شخصي خاتمي به مواردي از قبيل اختلافات خانوادگي وي با فاطمه پهلوي، دفترچه خاطرات دوره فرماندهي نيروي هوايي و ذكر مشكلات اين نيرو، بي توجهي شاه به وي، كارشكني‌هاي عبدالكريم ايادي و همچنين ناخشنودي محمدرضا پهلوي از خودسريهاي وي و … مي‌توان نام برد.

      ارتشبد خاتمي علاوه بر فعاليت نظامي در بخشهاي اقتصادي، تجاري و كشاورزي نيز فعال بود. و از سهامداران عمده شركتهاي بورت، سيمان شمال، سيمان فارس، بانك اعتبارات، بانك عمران و كارخانه قند كرج به شمار مي‌رفت.

      محمد خاتمي در 21 شهريور سال 1354 ضمن يك پرواز تفريحي با كايت (بال پرنده) در سد دز سقوط كرد و جان سپرد، در همان ايام گفته مي‌شد سقوط او از كايت خواسته شاه بوده و به طور آشكار و پنهان در اذهان عمومي ارتشيان مخصوصاً پرسنل نيروي هوايي زبانزد بود و همه شاه را قاتل مي‌دانستند، همچنين بعدها با انتشار كتاب يادداشتهاي اسدالله علم (وزير دربار) معلوم مي‌شود كه شاه نسبت به مرگ محمد خاتمي خود را چندان متأثر نشان نمي‌دهد و علم نيز خوشحالي خود را از اينكه اين واقعه باعث شكستگي شاه نشده است، ابراز مي‌دارد.

      خاتمي از همسر خود فاطمه پهلوي داراي دو پسر به نامهاي كامبيز متولد 1341 و رامين متولد 1346 مي‌باشد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

منابع و مآخذ:

1. تاريخ نيروي هوايي شاهنشاهي. مرتضي طلوعي. تهران، 1355. ص 311.

2. پرونده محمد خاتمي در مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران.

3. شرح حال رجال سياسي و نظامي معاصر ايران. باقر عاقلي. تهران، نشر گفتار با همكاري نشر علم. ج 1. 1380. ص 597.

4. يادداشتهاي علم. ويرايش و مقدمه از علي‌نقي ايلخاني. تهران، كتابسرا، ج 5. 1382. ص 267.