كودتاي 28 مرداد 1332

ابراهيم حديدي

      طرح انجام كودتا و دخالت نظامي در ايران از ابتداي روي كار آمدن دولت مصدق و نهضت ملي شدن نفت در نزد برخي از جناحهاي حاكم بر انگلستان وجود داشت، اما انسجام نيروهاي طرفدار ملي شدن نفت و مخالفتهاي اوليه دولت آمريكا با اقدام نظامي موجب به تأخير افتادن اين امر شد.

      نيروهاي انگلستان با فعال نمودن شبكه‌هاي جاسوسي خود و نفوذ در تشكيلات نيروهاي ملي و مذهبي و ايجاد تفرقه بين آنها از يك سو و روي كار آمدن ژنرال آيزنهاور از حزب جمهوريخواه در آمريكا كه از افزايش قدرت حزب توده در ايران و گسترش نفوذ شوروي و انعقاد قرارداد بازرگاني با اين كشور وحشت داشت از سوي ديگر باعث شد كه سازمان سيا براي اولين بار عمليات كودتاي نظامي در يك كشور خارجي را تجربه نمايد.

      طرح كودتا از سوي آمريكاييها عمليات ”تي. پي. آژاكس“ نام گرفت و كرميت روزولت به منظور اجراي اين امر به ايران آمد و انگليسيها نيز كريستوفر وودهاس را مأمور اين كار كردند و نام عمليات خود را ”عمليات چكمه“ گذاشتند. در داخل ايران نيز شبكه مخفي شاپور ريپورتر (فرزند اردشير جي از حاميان اصلي رضاخان در كودتاي سوم اسفند 1299) و اسدالله علم و برادران رشيديان تحت حمايت خانواده صهيونيستي لرد روچيلد انگليسي به نام ” عمليات بِدامَن“ فعاليت مي‌كردند. وظايف اين گروه نفوذ در رهبري احزاب و سازمانهاي سياسي و مذهبي و ايجاد ناامني و حرج و مرج در كشور و به آتش كشيدن و غارت اموال مردم بود. نمونه بارز اين كار تظاهرات متعدد حزب توده به بهانه‌هاي مختلف، وجود سرلشكر فضل‌الله زاهدي (عامل اصلي كودتا) در مصدر وزارت كشور، رخنه شك‌برانگيز شمس قنات‌آبادي در بيت آيت‌الله كاشاني (با توجه به سوابق وي در بعد از كودتا) و قتل افشارطوس و دهها عمليات ديگر زمينه‌ساز اهدافي بود كه در نهايت محمدرضا پهلوي با حمايت دولتهاي آمريكا و انگليس فرمان عزل محمد مصدق نخست‌وزير را صادر و در شب 25 مرداد سال 1332 به وسيله سرهنگ نعمت‌الله نصيري (فرمانده گارد جاويدان) به وي ابلاغ نمود، ولي قبل از هر اقدام ديگري نصيري  توسط  سرهنگ ممتاز (رئيس كلانتري يك) بازداشت و كودتا خنثي گرديد. محمدرضا پهلوي پس از اين واقعه به همراه ثريا اسفندياري (همسر) و محمد خاتمي (خلبان) و ابوالفتح آتاباي (آجودان) خود ابتدا به كلاردشت و رامسر و از آنجا به عراق و سيس، به ايتاليا گريخت. مجدداً در روز 28 مرداد سال 1332 كودتاچيان از سردرگمي، انفعال، بي‌برنامگي دولت (علي‌رغم اطلاع قبلي از وقوع كودتا از جمله نامه مورخه 27 مرداد 1332 آيت‌الله كاشاني كه با پاسخ سرد و منفي مصدق مواجه گرديد) استفاده كرده و نظاميان با كمك اراذل، اوباش، چاقوكشان و فواحش تهران به خيابانها ريختند و در عصر همان روز كار دولت مصدق را خاتمه دادند و نخست‌وزير به همراه چند تن از وزراي كابينه، خود را تسليم نمودند و سرلشكر فضل‌الله زاهدي با فرمان شاه كه از قبل صادر شده بود به نخست‌وزيري كودتا منصوب گرديد و محمدرضا پهلوي نيز بعد از 3 روز به ايران بازگشت و بر مصدر قدرت نشست.

 

3271-11ع  فضل‌الله زاهدي (نخست‌وزير) و عده‌اي از همكاران وي در كودتاي 28 مرداد 1. هدايت‌الله گيلانشاه 2. نادر باتمانقليچ 3. فضل‌الله زاهدي 4. عباس فرزانگان 5. اردشير زاهدي 6. رحيم هيراد 7. ابوالفتح آتاباي 8. مصطفي مقدم 9. سليمان بهبودي 10. علي‌اكبر شعري 11. جهانگير بزرگمهر 12. نعمت‌الله نصيري  13. محمد خاتمي

 

3490-4ع  محمود افشارطوس و همسر و فرزندان وي 1. محمود افشارطوس 2. فرزين افشارطوس 3. بهشيد افشارطوس 4. فرشيد افشارطوس 5.همسر وي	130-643هـ  سپهبد فضل‌الله زاهدي (نخست‌وزير) و چند تن از عوامل كودتاي 28 مرداد در يك مراسم رسمي 1. اميرقلي ضرغام 2. اردشير زاهدي 3. هدايت‌الله گيلانشاه 4. فضل‌الله زاهدي 5. محمدحسين جهانباني 6. امير متقي 7. منوچهر خسروداد

 

154-141ق  محاكمه محمد مصدق (نخست‌وزير) در دادگاه نظامي 1. محمد مصدق 2. جليل بزرگمهر 3. علي‌محمد روحاني	3260-11ع  فضل‌الله زاهدي (نخست‌وزير) و عده‌اي از فرماندهان نظامي در مراسم اولين سالگرد كودتا در ميدان مخبرالدوله ـ تهران 1. تيمور بختيار 2. عليقلي گلپيرا 3. مهديقلي علوي مقدم 4. فضل‌الله زاهدي 5. اردشير زاهدي 6. عبدالله هدايت

 

1889-11ع  عكس اهدايي محمدرضا پهلوي به نعمت‌الله نصيري به مناسبت اولين سالروز كودتا	5536-11ع  اشرف پهلوي، اسدالله رشيديان و مهديقلي علوي مقدم از عوامل اصلي كودتا 1. اشرف پهلوي 2. اسدالله رشيديان 3. مهديقلي علوي مقدم

 

2218-11ع  مصاحبه ريچارد نيكسون معاون رئيس‌جمهور آمريكا با خبرنگاران ـ تهران 18/9/1332 1. شاپور جي (ريپورتر) 2. نعمت‌الله نصيري 3. ريچارد نيكسون 4. ابراهيم مدرسي 5. مهديقلي علوي مقدم