» آيين جوانمردي و سفره‌داري

محمد معيني

يکي از خصوصيات قديمي ايرانيان، آيين مهمان‌نوازي و سفره‌‌داري است. اين آيين، ريشه در انديشه ديني آنها دارد که با روح و جان آنان آميخته است. اين رسم از سنت انبياي الهي است و معمولا انبياء و اوليا اين سنت را برگزار مي‌کردند. در واقع آنان سفره گسترده‌اي داشتند که مسافران، رهگذران، فقيران و هر آن کس که گرسنه بود، بي دعوت بر خوان گسترده‌شان مي‌نشست و بي منت خود را از انواع طعام سير مي‌کرد.

در دوره اسلامي، اهل سير و سلوک و عرفان، اين سنت مقدس انبياء و اوليا را ارث بردند و آن را با نام خانقاه استمرار بخشيدند. انساني‌ترين شعار اين سنت را بر سردر خانقاه شيخ ابوالحسن خرقاني مي‌توان ديد: «هر که در اين سراي درآيد، نانش دهيد از ايمانش مپرسيد جايش دهيد، چه آن کس که به درگاه باري تعالي به جان ارزد، البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد».

اين سنت معنوي را آيين مهري که از قديمي‌ترين اديان آسماني است، تحت عنوان «مراسم درون» اجرا مي‌نمود. پيروان مهري به افتخار ايزد مهر، نان فطير را به عنوان نماد مهري بر سفره‌هاي خود به مردم هديه مي‌کردند.

دَرون، نان فطير کوچک گردي است به اندازه گردي کف دست، منهاي انگشتان، و تعداد آن مطابق با روزي که آن مراسم برگزار مي‌شود، تهيه مي‌گردد. اين فطير در بين اقوام و ملل ايراني در هر منطقه به صورتي ويژه تهيه مي‌شود. خمير آن را با شير تهيه مي‌کنند (يعني به جاي آب، شير مي‌ريزند) و در برخي موارد تخم‌مرغ و سيب‌زميني و گاهي هم شکر يا شيره انگور اضافه مي‌کنند، البته برخي نيز به خمير آن، گياهان خوشبو و حبوبات مي‌افزايند و سپس آن را در تنور مي‌پزند و يا در داخل ماهي تابه، در مخلوطي از روغن سرخ مي‌کنند. اين فطير، ناني بسيار لطيف، ترد و نرم و مقوي است.

ظاهر نان فطير تنوري بعد از پخته شدن، رويش سرخ چون خورشيد غروب گداخته و پشتش زرد، همچون زرده گل آفتاب گردان است. بر روي فطير معمولا نقوش و خطوط گردي با ليوان کوچک و يا استکان و يا خطوطي با پنجه دست نقش مي‌کنند. اين فطير، جلوه‌اي از رخ خورشيد در هنگام طلوع فجر را ــ که همان نماد فرشته مهر و عدالت و پيمان نيز محسوب مي‌شود ــ به نمايش مي‌گذارد.

نان فطير مزبور داراي فلسفه مفصل و مقدسي است از يک انديشه باستاني که با انديشه اسلامي پيوند خورده است، به طوري که هم اشاره به صفت رزاقيت و مهرباني خدا و هم اشاره به سلسله مراتب نزول نور هدايت از خدا به انبيا و اوليا و سپس به انسان دارد. همچنين از ايزد مهر (فرشته مهرباني و راهنمايي) حکايت مي‌کند که طلوع فجر نماد اوست.