 |
| ماهنامه شماره 112 - صفحه 2 |
» كارناوال جلال فرهمند كارناوال و شادي خياباني در ايران سابقه چنداني ندارد. در تعريف كارناوال گفته‌اند: دسته‌اي مركب از مرد و زن با جامه‌هاي مختلف و رنگارنگ با ماسك و بدون آن سوار بر اتومبيل و گردونه و يا پياده در روزهاي جشن و شادماني در خيابان راه مي‌افتند. اين حركت خياباني ريشه در قرون گذشته اروپا و ملل قديمه شرق دارد. چنانكه مخبرالسلطنه‌هدايت مي‌نويسد: قبطيان به نام ايزيس رب‌النوع زراعت (گندم) فينيقيان به نام آدونيس مظهر جمال جشنهاي ملي داشتند. آن رسم به يونان و روم رسيد و كار به رسوايي كشيد. در يونان به نام ديونيزيس و در روم به نام باخوس رب شراب و شاهد جشني برپا مي‌كردند... جشنهاي باکافقي همچنان در قرون وسطي گرفته مي‌شد. رسوايي به جايي كشيد كه پاپ به فرياد آمد. بعدها كارناوال تداول يافت و كلوخ‌اندازاني بود. قبل از اوقات پرهيز كاتوليكها كه نزد ايشان چهل روز گوشت خوردن ممنوع است گاوي آرايش مي‌كردند و با تجليل و تشريفات به مسلخ مي‌فرستادند. (شتر قرباني خودمان) امروز كارناوال مقدمه اوقات پرهيز، رژه جنس لطيف است با بسي تجمل، ارابه‌ها تزئين مي‌كنند، روي آنها در ميان گل و رياحين بانوان آراسته و به هفت قلم پيراسته طناز به حال عشوه و ناز و غمزه مي‌فروشند و دل مي‌ربايند... البته برخي نمايشهاي خياباني در تهران قديم انجام مي‌شد. خصوصاَ در ايام عيد نوروز. با توجه به برخي عكسهاي به جا مانده از دوره ناصرالدين‌شاه در ميدان ارك تهران اين عمل انجام مي‌شد. مثلاَ نمايش برخي حركات پهلواني زورخانه‌اي، كشتي‌گيري و برخي عمليات محير‌العقول بندبازي كه عموماَ كار بندبازان گيلكي بود انجام مي‌شد. اين نمايشها به دليل نبود تفريحات بين مردم شهري و کم درآمد با استقبال زيادي روبه‌رو مي‌شد. البته برخي نمايشهاي خاص كه شايد نتوان به عنوان كارناوال از آن نام برد در برخي ايام خاص عزاداري در تهران انجام مي‌شد. مثلاَ در دهه اول محرم، از همان روز اول محرم كاروان ورود امام حسين(ع) به كربلا در خيابانها به راه مي‌افتاد. و يا در روز عاشورا نمايش جنگ اصحاب امام با ياران يزيد و خيمه‌سوزان با حال و هواي ايام عزاداري خواهان زيادي داشت. شايد نمايش شتر قرباني در روز عيد قربان در ميدان توپخانه تهران با اندكي چشم‌پوشي، نمايشي از كارناوال ايراني دارد. به هر صورت اگر هم نمايشي به عنوان كارناوال در ايران شروع شده باشد به دوره رضاخان باز مي‌گردد. هر چند مخبرالسلطنه ادعا مي‌كند كه رضاشاه از چنين جشنهايي خوشش نمي‌آمده و مخالف آن بوده است. چنانكه مي‌نويسد: دو مجلس از كارناوال ساخته شده بود. در موقع فراموش شد در خردبازيهاي امروز به مناسبت محل پيدا مي‌كند. پهلوي مرد هزل نبود و با لهو و لعب موافقت نداشت، از ولگردي و معركه‌گيري منع فرمود، تشويق از جديت و كار مي‌نمود... در اثر وسوسه بوالهوسان در عنوان رسومات ممالك متمدن و مترقي اجازه به تنظيم كاروان داد سبك و خنك ديده از تجديد منع كرد... در تهران چنين جشني بي‌موقع تنظيم يافت، چرخي زدند و به حضور پهلوي رفتند مطلوب نيفتاد و ممنوع شد، نه هر تقليد هر جا خوش بيفتد، به جاي طنازي و جمال تكلف و ملال از چهره حاشيه‌نشينان محافل كارناوال پيدا بود و نقص تناسب هويدا. سروي به لب جويي گويند چه خوش باشد آنانكه نديدستند سروي به لب بامي به سال 1311 با توجه به تصاوير ارائه شده در اين شماره ماهنامه بهارستان كارناوال به نسبت مفصلي در تهران به راه افتاد. كارناوالي كه به نظر مي‌رسد تا آن روز سابقه نداشته است. به نظر حسين مكي كه خود ناظر اين عمل بود اين نمايش، نمايشي جهت سرپوش گذاشتن به قرارداد جديد نفتي ايران و انگليس بود. در آذر ماه 1311 رضاشاه با عملي جاهلانه امتيازنامه دارسي را كه مدتي چند بيشتر از آن باقي نمانده بود در حركتي عجيب به بخاري كاخش انداخت. محلي كه بعدها موجب بسته شدن پيمان جديد و طولاني به نفع دولت انگليس شد هر چند با اندك سودي براي ايران. همان روز دستور جشن و پايكوبي و چراغاني صادر شد. و جشني فرمايشي در تهران انجام گرفت. ماهي بعد همزمان با تولد رضاشاه در 24 اسفند 1311 به دستور رئيس شهرباني وقت محمدحسين آيرم مقدمات جشن تولد شاه و حركت كارواني بزرگ در تهران داده شد. كارواني كه با عنوان تولد رضاشاه ولي بيشتر براي تبليغ پيروزي قلابي نفتي به راه افتاد. اين شايد همان كارواني باشد كه مخبرالسلطنه به آن اشاره داشته است. حسين مكي مي‌نويسد: به مناسبت تولد رضاشاه كه مي‌گفتند روز 24 اسفند بوده است سرلشكر آيرم رئيس شهرباني دستور داده بود كه علاوه بر جشن و چراغاني كه اصناف مجبور بودند در آن شركت نمايند مقدمات كارناوال هم فراهم گردد و اصناف مجبور بودند در اين كار شركت نمايند و حتي از طبقات مختلف پولهايي گرفته شد و كميسيونها تشكيل گرديد تا به جمع‌آوري وجوه پرداخته مقدمات امور را فراهم نمايند. مبالغ هنگفتي از مردم جبراَ گرفته شد و سوءاستفاده‌هاي فراوان كردند. كارناوال در روز 24 اسفند 1311 از كارگاه خارج شهر وارد شد و اين كار كه جنبه تصنعي زياد داشت در خيابانها به گردش پرداخت و در پيشاپيش هيكل چارلي چاپلين درست شده بود كه مسخرگي مي‌كرد، بعد از آن يك دسته با ماسك به اشكال مختلف در عرابه‌ها ساز مي‌زدند و مي‌رقصيدند. ساز و رقصهاي قفقازي، سرنا و دهل، اركستر ايراني، عده‌اي از فواحش به رقص و پايكوبي، اركستر اروپايي و بعد عرابه‌هاي مختلف به صورت كشتي و بناهاي تاريخي با اسب و اتومبيل حركت مي‌كردند. بارگاه سلاطين، نمونه‌هاي لباس و زندگي قديم خلاصه بسيار مفصل بود و شايد منظور از اين نمايشها سرگرم نمودن مردم بود كه توجهي به مذاكرات نفت و تمديد آن ننمايند. البته سالهاي بعد و در دوره محمدرضا پهلوي شركتهاي مختلف صنعتي و دولتي به مناسبتهاي مختلف، خصوصاَ جشنهاي تولد اعضاي خاندان سلطنتي از اين كاروانها به راه مي‌انداختند. اين امر خصوصاً تا سالهاي پس از كودتاي 28 مرداد به سر دستگي شعبان جعفري در تهران رواج داشت. با هم عكسهايي از كارناوال 1311 تهران را مي‌بينيم:
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ منابع: 1. عاقلي، باقر. روزشمار تاريخ ايران. تهران، گفتار، 1369. ج 1 . 2. مکي، حسين. تاريخ بيست ساله ايران. تهران، نشر ناشر، 1362. ج 5 . 3. هدايت، مهديقلي. خاطرات و خطرات. تهران، زوار، 1344. |
ارسال به دوستان
نسخه قابل چاپ
