ماهنامه شماره 95 - صفحه 6
 

السلام علي الخِدالتريب

سلام بر آنگونه خاكآلوده و سلام بر شهيد شهيدان

 

» حسينيه صدرالعلماء سجاديان

 

موسي فقيه حقاني

 

در هياهوي بازار تهران، در چهارراه بينالحرمين، آنجا كه امروز محل استقرار صنف لوازمالتحرير است، حسينيهاي قديمي چشم عاشقان اهل بيت (عليهمالسلام) را مينوازد. در قديمالايام اين حسينيه در قلب محلهاي مسكوني واقع شده بود كه به عشق سالار شهيدان ميتپيد و اهل محل آن را چون خانه خود پنداشته در حفظ آن كوشا بودند. امروز آن حسينيه همچنان به همت برخي از بزرگان پابرجاست و پذيراي قدوم عاشقان خامس آل عباء. توفيق حاصل شد تا در جمع برخي از متوليان امروز حسينيه حاضر شده شرح تأسيس و فعاليت اين مكان مقدس را از زبان آنها در تاريخ تكاپوي هيئآت مذهبي در ايران ثبت نماييم.

 

حسينيه صدرالعلماء سجاديان كه به حسينيه خرپاكوب، نجار و شيروانيكوب نيز معروف است در 1326 شمسي به اهتمام اعضاي صنف خرپاكوب، نجار و شيروانيكوب تأسيس شد و حدود 40 سال به همين نام فعاليت ميكرد و از آن به بعد حسينيه صدرالعلماء ناميده شد. محل آن قبلا خرابهاي بوده كه مردم وسايل اضافي خود را در آن دپو ميكردند و انبار تخته هم بوده است. تا اينكه سيد عباس صادقي به همراه برادر بزرگ خود سيد حسين صادقي پيشقدم شدند و با همراهي صنف خرپاكوب و نجار حسينيه تأسيس گرديد. اكنون اعضاي صنف صحاف نيز در مجالس حسينيه شركت ميكنند.

 

اين حسينيه و كوچه مسجد جامع يكي از محلات عودلاجان است كه در بخش جنوب غربي آن واقع است و بعد از آنكه خيابان بوذرجمهري تأسيس شد اين بخش از عودلاجان همچنان باقي ماند.

 

چوبهاي سقف اينجا را به گفته مرحوم طلاچي كه خودش از مداحان باسابقه تهران بود حاج رضا آهن‌کوب با ظرافت خاصي تهيه كرده بود. در سقف اين حسينيه چهار شير به ياد علي حيدر كرار(ع) رسم شده. اين شكل بر روي تمام چادرهاي پارچهاي حسينيهها تيكهدوزي ميشده است. شيرهاي منقوش بر سقف توسط استاد حسن نقاش كشيده شده است، ايشان شاگرد مرحوم مدبّر بود كه در نقاشي و پرده‌خوانيِ قهوهخانهاي استاد بود. يكي از شيرها كه بزرگتر از بقيه است به نحوي كشيده شده كه حركت چشم نظارهگر خود را همراهي ميكند و با تغيير جاي نظارهكننده زاويه نقاشي نيز تغيير مييابد.

 

متولي اين حسينيه فردي به نام حاج عباس معمار (عصار) از بزرگان اين محل بود. همو بازار حلبي‌سازها را، چون بين مسجد شاه و مسجد جمعه بوده به نام بينالحرمين نامگذاري كرد. به همين دليل اين تكيه به عنوان تكيه بينالحرمين هم شهرت دارد. مرحوم مشهدي غلامرضا تجريشي (علاف) و پسر بزرگ ايشان حاج قاسم تجريشي و حاج عباس تجريشي به ترتيب بر اداره حسينيه اشراف داشتند. حاج عباس عصار شاخصترين فرد از جهت حضور و فعاليت در تاريخ حيات حسينيه بوده است. در حدود سال 1350 شمسي، زماني كه آقاسيد علي سجاديان (فرزند آقاي سجاديان) توليت حسينيه را برعهده داشتند حاج احمدآقا اعظم از طرف ايشان و صنف خرپاكوب متولي اداره حسينيه شدند و سپس در زمان حيات حاج عباس عصار و مرحوم حاج عباس آقاي تجريشي نمايندگي توليت را به حاج آقا يوسف تاجبخش سپردند. در اين حسينيه بنابر رسم قديم در ماه محرم در دهه اول از سوي صنف خرپاكوب و آهنكوب (روزها) و در شب با توليت آقاي تاجبخش مراسم خاص عزاداري سنتي برگزار ميشود.

 

 شير و خورشيد ايستاده با عبارت يا قمر بني هاشم و آيه نصرُ من الله و فتح ٌ قريب منقوش بر سقف حسينيه توسط استاد حسن نقاش

شير و خورشيد نشسته با اسم جلاله الله و نام پنج تن (عليهم السلام) نکته جالب در اين نقاشي گريه خورشيد منقوش بر پشت شير بر مصيب سيدالشهدا (ع) 

 شير وحشت‌زده و خورشيد محزون منقوش بر سقف حسينيه

     

 

 

 

شيرهاي منقوش بر سقف حسينيه توسط استاد حسن نقاش با عبارت يا اباعبدالله الحسين الشهيد ادرکني

نمايي از ضلع شمالي حسينيه

کتيبه‌هاي ضلع شرقي حسينيه

     

 

در دهه موقوفات (دهه اول صفر) برپايي مجالس عزا برعهده اوقاف است و دهه آخر اهالي محل به اقامه عزاي سيدالشهداء(ع) مبادرت ميكنند. ضمنآ هر شب پنجشنبه مراسم سينهزنيِ يك دستي در حسينيه منعقد بوده و حضار اطعام ميشوند.

 

زمينهخواني و سينهزني يكدستي سبكي قديمي و خاص تهرانيهاست و با اشعاري كه با نُتهاي تركيبي سنتي شكل گرفته و ريتم خاص خودش را دارد خوانده ميشود. اين نوع عزاداري در بين اهالي ري و سهراه سيروس ريشه كهني دارد. مبدع سبك زمينهخواني مشكين بابا بود. ايشان يك دورهاي نقّال بوده و سپس از ذاكرين حضرت سيدالشهداء شد. او از ساكنان امامزاده يحيي بود و اشعارش را خيلي از كساني كه ذاكر هستند ميخوانند. مشكين بابا سخنوري فوقالعاده بوده چند صد خط شعر در سهرابكشي دارد كه باارزش است. چاووشي معروف «هر كه دارد هوس كرببلا بسمالله» از اوست. از وعاظ دائمي اين تكيه حاج شيخ ابراهيم مظفريان بود كه در سخنراني خود به مثنوي استشهاد ميكرد. آقاي كمالي سبزواري هم در اين مجلس وعظ ميكردند.

 

در سالهاي بعد آقاي شيخ حسن لاهوتي، آقاسيد اسماعيل شفيعي و شيخ احمد كافي نيز در اينجا منبر مي‌رفتند. مرحوم سيد جعفر امامي برادر سيد حسين امامي (فدائيان اسلام) نيز از سخنرانان اين حسينيه بود. حسينيه يك مرشد بزرگ هم داشت كه مرشد باقر روشندل (معمار) عصار بود.

 

از ذاكرين ابا عبدالله(ع) حاج احمد صالح شاعر و مداح، مرشد اكبر روشندل، مرشد محمود قزويني، مرشد همايون صفت، مرشد حسين، مرشد رجب كه سينهاش درياي شعر بود، آقا ميرزا غلامعلي حقيقت كه سخنوري برجسته هم بوده در راديو و قهوهخانهها شاهنامهخواني هم ميكرد و شهرت داشت. مرشد رضا تابش اكبري شاعر و مرشد صفاي تويسركاني كه كليات اشعارش تحت عنوان اشك شمع چاپ شده است در اين حسينيه ذكر اهلبيت (عليهمالسلام) ميكردند.

 

لازم به ذكر است كه در ايران سينه زدن دو دستي رايج نبوده، مداحي هم به شكل فعلي نبوده، پامنبري بوده و روضهخوان كه ضمن روضه احكام هم ميگفت؛ تا اينكه شيخ مرزوق كربلايي سينه زدن به شكل فعلي را رواج داد.

 

به قول برخي از مداحان قديمي نظير حاج محمد طلاچي در قديم كنار سقاخانههاي تهران در يك ساعت خاصي، شبهاي جمعه رسم بوده مداحان و شعرا ميآمدند توسل ميجستند به اهل بيت و ايستاده با يك دست سينه ميزدند و از روي بياض، شعر و نوحه 1 ميخواندند. سقاخانه نوروزخان نمونهاي از يك پاتوق براي سينهزني و تجمع شعراي قديمي بوده و شعرا هر شعري كه ميسرودند ميآمدند اينجا ارائه ميدادند.

 

از جمله كساني كه در آن زمان مداحي ميكردند حاج ابوك عرب بود كه ايشان سابقهاش از حاجي مرزوق بالاتر بوده، ايشان در سينهزني يك دستي خيلي استاد بوده و شاگرد داشته. بعد حاجي مرزوق مي‌آيند به ايران سينهزني دو دستي را رواج ميدهند.

 

همانطور كه ذكر شد در آن زمان زمينهخواني در مراسم عزا رواج داشت و از شعرايي كه در شعر زمينهخواني يد طولايي دارند، مرحوم خاكي و مرحوم مشكينبابا 2 بودند. ايشان در تهران بوده همدوره عارف قزويني است. از مرحوم خائف نيز در زمينهخواني شعر وجود دارد. مرحوم خاشع، مرشد قاسم، مرشد اسدالله پدر مرشد قاسم در تهران، مرحوم محمود نجفي پدر حاج شيخ محمود نجفي بودند (در مراسم سينهزني يك دستي تهران قديم سابقه دارند).

 

يك نمونه از اين شعرها كه به نام حضرت علياكبر(ع) مرحوم خاضع (مرشد اسدالله) ميخوانده اين است:

عجب گلي روزگار ز دست ليلي گرفت       كه تا قيا گلاب ز چشم زهرا گرفت 

 

 تعدادي از اعضاي حسينيه که دارفارني را وداع گفته‌اند

هيئت جوانان مسجد جامع (بين‌الحرمين)

 هيئت صنف آهن‌کوب و خرپاکوب

     

 

 

 

هيئت صنف آهن‌کوب، 1350 شمسي

هيئت صنف آهن‌کوب

هيئت محلي جوانان مسجد جامع، حدود 60 سال پيش

     

_______________________________

 

1. نوحهها در دفترچههايي به نام دستک نوحه يا بياض نوشته ميشد و مداح از روي آن ميخواند.

2. حاج حسين بابا متخلص به (مشكين) از دوستداران اهل بيت (ع) در شهر قزوين بود كه حدود يكصد سال پيش براي رونق مجالس عزاداري حضرت اباعبدالله(ع) دست به ابتكار جالبي زد و با ابداع سبكي كه معروفبه زمينهخواني شد تحولي در سبك عزاداري به وجود آورد. در سبك زمينهخواني مداح نوحه خود را در يكي از دستگاههاي موسيقي مانند سه‌گاه ـ چهارگاه ـ بيات ترك و... شروع كرده در همان دستگاه به پايان ميرساند. مرحوم مشكين با سرودن شعرهايي در دستگاههاي موسيقي اين سبك را بنيان گذاشت. هر نوحه شرح حال كامل يكي از شهداي كربلا يا ائمه معصوميه بود كه با استناد به مقاتل و احاديث و روايات صحيح نظير لهوف ابن طاووس و منتهيالآمال سروده ميشد. مشكين از دوستان عارف قزويني بود و از او در ابداع اين سبك كمك گرفت. با آمدن مشكين به تهران و استقبال پرشوري كه از طرف مداحان و سخنوران و سردمخوانان آن زمان درتهران و شهرري از او شد. مدتي بعد اين سبك در تهران و ري رواج و رونق يافت. مداحي ميتوانست نوحههاي زمينهخواني را بخواند كه با دستگاهها و رديفهاي آوازي آشنايي و تسلط داشته باشد. مشكين در قالب غزل، قصيده، مسمّط، رباعي و نوحههاي زمينهخواني سرودههاي زيبايي دارد كه توسط مداحان در مجالس خوانده ميشد. از شاگردان مشكين ميتوان از حسينعلي معروف به حسينعلي آتشانداز، حاج آقا رضا خوشنويس نام برد. مرحوم مبهوت، مرحوم خاكي، مرحوم مفلوك، مرحوم مشفق، مرحوم حاج احمد صالح، حاج ابراهيم ذوالفقاري متخلص به (حجت) از جمله كساني بودند كه در اين سبك شعر سروده مداحي ميكردند.

 

ارسال به دوستان    نسخه قابل چاپ
نام:                  
*رايانامه( Email):
موضوع:
* نظر شما:


 
 
www.iichs.org