» جنگهاي ايران و روس از سير تا پياز (13)

محمدرضا بهزادي

درباره خاندان قاجار، مؤسس سلسله و فتحعلي‌شاه، دومين پادشاه اين سلاله، سخنهاي بسياري گفته‌اند و ما نيز مقدمه و خلاصه‌اي از زندگاني ايشان و موقعيت آنها در مقابل دولت روس در آغاز جنگ و رويارويي خونين ايرانيان و روسيان بيان نموديم، اما اينک لازم مي‌دانم مباحثي درباره خانداني که اوايل قرن هفدهم ميلادي توانست بر دگر رقيبان سلطنتي خود فايق آيد، يعني خاندان کوشکا که بعدها به نام رومانوف جد بزرگ خود معروف شدند، بيان نمايم.

تاريخ کشور روسيه همانند ديگر ممالک آسيا ـ اروپايي بسيار پر فراز و نشيب بوده و شايد از برخي جهات شباهت بسياري با تاريخ ايران داشته باشد. گرفتاري اين کشور در سيلاب خانمان برانداز مغولان همانند ايران، شايد تاريخ مشترکي را براي هر دو کشور رقم مي‌زد ليکن جهش روسيه در نيمه‌هاي آغازين قرن هجدهم ميلادي توانست که آن کشور را از کوره راههاي ‌تاريخ به شاهراه توسعه برساند. قصد ما بازگو کردن تاريخ روسيه نيست که چه بسيار تواريخ مفصل براي آنجا نگاشته‌اند که نوشته‌هايي که ما نقل کرديم شايد قطره‌اي از آن بحر عظيم هم نباشد.

اما داستان اينگونه شروع مي‌شود؛ در زمستان 1613 ميلادي مجلس کبير ملي روسيه با حضور نمايندگان تمام طبقات از روحانيون، اشراف، بازرگانان، پيشه‌وران و نظاميان و غيره براي انتخاب تزار جديد تشکيل شد. تقارن اين دعوت با ژانويه و عيد ميلاد حضرت عيسي عليه‌السلام و جشنهاي آغاز سال نو ميلادي؛ آينده ديگري را براي ملت بزرگ روس نويد مي‌داد. از خاندان بويار، خانداني که بيشترين آراء را براي تصاحب تاج و تخت در اختيار داشت، فئودور ماتسيلاوسکي براي اين امر انتخاب شد ولي وي که پيري سالخورده بود از اين شانس بزرگ صرف نظر کرد و ترجيح داد آخر عمر خويش را در گوشه‌نشيني بگذراند.

از ميان خاندانهاي ديگر که استحقاق رسيدن به تاج و تخت را داشتند اسامي متعددي وجود دارد ولي همه بر اين نکته متفق‌القول هستند که خاندان روريک باني که مؤسس سلطنت در روسيه بود نتوانست موفقيتي کسب کند و اختلاف ميان شاخه‌هاي اين خاندانها، موجب شد تا در پس پرده تمام وقايع به نفع خاندان کوشکا (رومانوف) تغيير نمايد.

مجلس ملي با اتخاذ روشي خاص مبني بر اينکه تعدادي خانواده را که ريشه غير روس داشتند يا آنان را که در شورشهاي منجر به انقلاب اول روس مؤثر بودند از فهرست خارج نمود و فقط چند نام در ليست ايشان باقي مانده بود. يکي از اين اسامي، نام مشاييل (ميشل) رومانوف جوان بود که سرانجام در روز 21 فوريه 1613 تزاري روسيه رسيد و در تاريخ 11 ژوئن 1613 در سن هفده سالگي در مسکو تاجگذاري نمود. آن روز را مي‌توان روز بخت و اقبال روس دانست، کشوري که با مشکلات فراوان روبه‌رو بود و خزانه‌ تهي، سراسر کشور را در فقر و فلاکت و آتش هرج و مرج مي‌سوزانيد، توانست بعدها يکي از قدرتمندترين امپراطوريهاي آسيايي را بسازد و طي نبردهاي گوناگون، بيشترين متصرفات آسيايي تاريخ پس از اسکندر کبير را به دست آورد.

تزار الکساندر اول

دستخط و امضاي کاترين کبير امپراطريس کل ممالک روسيه و فلاندر