ماهنامه شماره 86

معلوم نيست دلال‌بازي و معامله‌گري بدون سند و بدون نام ونشان از کجا بين مردم باب شده است. ولي از هر وقتي که بوده بسيار طرفدار دارد و به قول معروف زير دندان مزه کرده است. اينگونه معامله کردن علاوه بر اينکه سود خوبي دارد به دليل اينکه هيچگاه جايي ثبت و ضبط نمي‌شود و مالياتي هم به آن تعلق نمي‌گيرد همه سود آن بدون کم وکاست به جيب جناب سوداگر مي‌رود.

اين دلالان در کشورهايي که ضابطه خاصي رعايت نشود به سرعت رشد مي‌کنند. پيش زمينه اين امر هم بي‌ثباتي است. بي‌ثباتي موجب آن مي‌شود که افراد با توسل به زورمداران ثبات نسبي مورد نياز خود را از صاحبان قدرت بگيرند و در پشت اين قدرت به کارهاي غير قانوني و ناسالم خود ادامه دهند و البته صاحبان قدرت هم منتفع مي‌شوند.

در ايران ما هم اين نقاط بي‌ثبات بسيار ايجاد شده است. صدها سال اين آب و خاک لگدکوب فاتحان و مهاجمان و قبايل و عشاير بود. بي‌ثباتي، اين قشر واسطه و دلال را در پشت فاتحان و زورمندان قرار مي‌داد. چون اينگونه سرمايه‌داري بجز پيوند به قدرت به شکل ديگري نمي‌توانست رشد کند. گاهي که ايران مدتي از دست تطاول برخي مهاجمان مي‌آسود اندک گشايشي در کار مردم عادي پيش مي‌آمد. ولي چه سود که چرخه تاريخ سر باز ايستادن نداشت.

جلوه بي‌ثباتيها در چگونگي نگهداري تأسيسات عمومي به خوبي قابل بررسي است. در هنگام آرامش آدمهاي خيّر و نيک‌، دست به ايجاد تأسيسات عمومي از قبيل کاروانسراها، جاده و پل و حمام و مدرسه و غيره وغيره مي‌زدند. تا وقتي که آرامش و ثبات واقعي برقرار بود اين تأسيسات خدمات خود را به مردم ارائه مي‌کردند ولي هنگامي که هجوم مهاجمي به ايران مي‌رسيد همه رو به ويراني مي‌رفت. بسياري وقتها اين‌گونه تأسيسات فقط تا هنگامي کاربري داشتند که آب و باد موجب فرسايش آنها نمي‌شد چون عمر ثبات واقعي در ايران چنان کوتاه بود که خرابي اين تأسيسات به عمر باني آن هم قد نمي‌داد.

در دهه‌هاي اخير اين دلال‌بازيها و سوداگريها به فن مدنيت هم آراسته شد. شکل و شمايل سوداگران مدرن گرديد. روابط مدرن شد. بانکها وارد گود شدند. شرکتهاي تجاري قانوني پي کار را گرفتند ولي چه سود که اصل همان بود که صدها سال پيش جريان داشت.

شروع دهه چهل اوج اين جريان است. سرازير شدن پول نفت موجب رونق بازار شد. مقاطعه کاران و دلالان و سوداگران جديد با توسل به دربار و دولت وارد اين کار شده بودند. هر که آشناتر بود بالطبع موفق‌تر بود.



[1637-112ث] محمدرضا پهلوي در بازديد از ايستگاه تلويزيوني حبيب ثابت در تهران. در تصوير هرمز ثابت، ناصر ذوالفقاري، علي مؤيد ‌ثابتي، نعمت‌الله نصيري حضور دارند	[1009-112ث] حبيب ثابت، جعفر شريف ‌امامي، طاهر ضيايي، حبيب اخوان در رستوران يک هتل	[226-112ث] استقبال حبيب ثابت از دو تن از زنان بازيگر خارجي در فرودگاه مهرآباد

مهم‌ترين بخش همان ارتباط با دربار بود که رمز موفقيت اصلي هم بود. بسياري از همين افراد دلال مسلک تا سهامي از سهم کار خود را به درباريان و اطرافيان نمي‌دادند سودي عايدشان نمي‌شد. همين سهم دادن مي‌توانست افق آينده کار آنان را روشن نمايد.

حبيب‌الله ثابت ‌پاسال يکي از همين بزرگ سرمايه‌داران بود. وي در يک خانواده يهودي بهايي شده متولد شد. پس از پايان جنگ جهاني دوم از کارهاي پايين و پست شروع به کار کرد و در اندک زماني که عجيب مي‌نماياند مراحل ترقي اقتصادي را طي کرد. دورۀ پس از کودتاي 32 اوج کارهاي مهم اقتصادي اوست. خريد و فروش اتومبيلهاي دست دوم، انحصار پستخانه شمال، خريد وفروش ماشين‌آلات نجاري، کارگاه مبل‌سازي، لاستيک سازي، نوشابه پپسي‌کولا، تصفيه روغن، تلويزيون‌سازي. وي حتي پا را فراتر گذاشت و وارد کارهاي فرهنگي شد. اولين شبکه تلويزيوني خصوصي ايراني با ياري وي تأسيس شد و تا سالها فرهنگ عمومي مردم زير بليط وي بود.

مردم مذهبي بالاترين تنش را با اين کارتل اقتصادي داشتند. شايد بسياري نام پاسال را نمي‌دانستند ولي نام پپسي‌کولا به عنوان شرکتي صهيونيستي و بهايي که پول آن به جيب اسرائيليها مي‌رفت براي بسياري آشنا بود. بسياري از مردم مصرف اين کالا را تحريم کرده بودند.

وي چنانکه گفتيم از فعالان فرقه بهايي بود که از جمله مؤسسين شرکت نونهالان که شرکتي سرمايه‌گذار به حساب مي‌آمد بود. شرکتي که املاک وسيعي در تهران و شهرستانها جهت پيشرفت فعاليتهاي اين فرقه خريداري کرد و اموال و سرمايه‌اش سر به فلک مي‌کشيد.

نزديکي وي به دربار هم اظهرمن‌الشمس بود. چنانکه در ميانه‌هاي دهه پنجاه شمسي حتي ساختمان اقامت رضاشاه در افريقاي جنوبي را خريداري کرد و آن را به دربار اهدا کرد. البته ضرري هم نمي‌کرد. وزارتخانه‌هاي مختلف و بانکهاي مهم همکاري تنگاتنگي با وي داشتند، گشايش اعتبار هم الي ماشاالله.

نزديکي وي به خاندان سلطنت چنان بود که افراد مختلف از خارجي و داخلي گاه جهت حل کارهاي خود به ثابت مراجعه مي‌کردند. از جمله آنان شخص ثروتمندي به نام آنتنور پاتينو بود. وي از دوستان ثابت پاسال بود، که با دلالي وي ويلاي عريض و طويلش را به شاه فروخت. وي در نامه اولش ضمن تشريح جزئيات ويلاي خود که کم از يک کاخ نداشت قيمت آن را 16 ميليون دلار برآورد مي‌کند. قيمتي که وي جاي چانه‌زني را نيز براي آن باز مي‌گذارد. اما نامه دومش مهم‌تر است. در اين نامه وي به ثابت پيشنهاد 12% سود خالص از فروش ملکش را مي‌نمايد که مبلغي سخاوتمندانه و عالي است. ما نمي‌دانيم ثابت براي فروش اين ملک چه کرد ولي محتواي اين دو نامه نشان از زد و بندهاي پشت پرده‌اي دارد که از بسياري از آنها ما اطلاعي نداريم.

اگر بتوانيد خريد ويلايم را در پرتغال به پادشاه پيشنهاد کنيد بسيار سپاسگزار خواهم بود.

به پيوست ضمن ارسال توضيحاتي درباره اين ملک، خدمتتان عرض مي‌کنم، قيمت اين ويلا که در آلکوئيتائو (در2 کيلومتري استوريل) در مساحتي به وسعت 50 هکتار بنا شده، 000/000/16 (شانزده ميليون دلار) است.

پرواضح است، ملکي که اعليحضرت مي‌خواهند تصاحب کنند مي‌تواند سواي اين بر اساس برآورد کارشناسان نيز به وي فروخته شود.

از طرف ديگر، خدمتتان تاکيد مي‌کنم که در صورت لزوم، مي‌توانم نقشۀ ويلا را برايتان به تهران بفرستم.

ضمن تشکر از همکاري صميمانه شما، مراتب احترام فائقه خود را حضورتان تقديم مي‌دارم.

ــ 12 اتاق خواب کاملاً مبله، هر اتاق داراي حمام	ــ دو سالن غذاخوري ويژه پرسنل
ــ سالن ورودي، رختکن‌ها	ــ دو رختشويخانه
ــ 2 سالن غذاخوري	ـ سه اتاق مخصوص پرسنل مجهز به حمام
ــ يک کتابخانه	ــ منزل سرايدار داراي ‌سه ‌اتاق ـ آشپزخانه
ــ اتاق نشيمن	ــ زيرزمين مخصوص نگهداري شراب
ــ يک سالن بسيار بزرگ	استخر
ــ يک بار (مشروب)	ــ دو رختکن
ــ يک سالن سينما	ــ يک آشپزخانه
ــ آشپزخانه	ــ آبدارخانه
ــ دواتاق آبدارخانه	ــ يک پاويون و يک بار(مشروب)
	ــ يک اتاق بولينگ و يک بار (مشروب)

بدين وسيله به شما اطمينان مي‌دهم که اينجانب آماده‌ام تا 12% از فروش املاکم در پرتغال را به عنوان کميسيون به شما اختصاص دهم.

ضمن تشکر از همکاري صميمانه شما، مراتب احترام فائقه خود را حضورتان تقديم مي‌دارم.