» خرانق

آسيه آل احمد

خرانق، يکي از روستاهاي استان يزد است، که در مسير جاده يزد به طبس قرار گرفته روستايي قديمي داراي آثار تاريخي  و طبيعت بکر و زيبا. اگر مسافر يزد و يا طبس هستيد حتما سري به اين روستا بزنيد.

اين روستا داراي يک کاروانسرا، يک قلعه شهر، يک پل و مکاني به نام قدمگاه مي‌باشد. قدمت تاريخي اين روستا داراي چندين روايت است. بنابرقولي قدمت آن به 4500سال پيش مي‌رسد، قول ديگر اين است که سابقه تاريخي روستا را باستان‌شناسان تا 2500سال تاييد کرده‌اند. دهيار منطقه مي‌گويد خرانق قديم که متعلق به 4500 سال پيش بوده در چند کيلومتر پايين‌تر از روستاي فعلي است که با خشک شدن چشمه آنجا مردم به علت بي آبي به مرور طي چندين سال به منطقه کنوني کوچ کرده‌اند.

يکي از جذابيتهاي اين روستا قلعه‌اي است که تا حدود سي سال پيش مردم در آن زندگي مي‌کرده‌اند. در حال حاضر دو خانوار در آن سکني دارند ولي بقيه اهالي در خارج از قلعه زندگي مي‌کنند. اهالي مي‌گويند به علت وجود راهزنها و دزدان، سالها در قلعه زندگي کرده‌اند و زماني که سرکرده دزدان در يک درگيري با اهالي قلعه کشته شد، از آن پس آرامش در منطقه به وجود آمد و مردم کم کم در خارج از قلعه شروع به ساخت و ساز خانه‌هاي جديد کردند.

وسعت اين قلعه 1/1هکتار مي‌باشد. تعداد خانه‌ها مشخص نيست ولي مالکيت خانه‌ها مشخص است و اکثر اهالي در آن ملکي به نام خود دارند. قلعه داراي چهار برج بوده که در حال حاضر سه برج آن باقي مانده است. اين برجها هم ديدباني بوده‌اند و هم مسکوني. قلعه داراي چهار دروازه بوده که اکنون يکي از آنها باقي است. کل اين قلعه با کاهگل و آجر ساخته شده است. آجرها به سه رنگ زرد، سرخ و سبز هستند. قلعه داراي کوچه‌هاي باريک و گذرهاي زيادي است. خانه‌ها بسيار متراکم و بعضي چند طبقه مي‌باشند به علت سنگي بودن زمين، خانه‌ها زيرزمين ندارند. حدوداً در مرکز قلعه يک منارجنبان زيبا  ازجنس آجر موجود است. اين سازه بلندترين بناي روستا است و در واقع برج ديدباني قلعه بوده و پس از ساخته شدن مسجد علاوه بر برج نگهباني به عنوان مناره مسجد استفاده مي‌شده است. اين منارجنبان داراي دو راه پله است يکي براي مؤذن و ديگري براي نگهبان، اين پله‌ها طوري ساخته شده‌اند که مؤذن و نگهبان به هنگام بالا و پايين رفتن با يکديگر برخوردي ندارند. مسجد فوق در دوره قاجار ساخته شده است. منارجنبان و مسجد اين قلعه توسط ميراث فرهنگي به ثبت رسيده است.

به گفته معاون بخشدار (يکي از افرادي است که آستين همت براي بازسازي اين قلعه بالا زده است)، در حال حاضر با کمکهاي مردمي و بخشداري اين بنا در حال مرمت است و تا حال قسمتي از پشت بام بازسازي شده و همچنين راهي که از ورودي به منارجنبان ختم مي‌شود در حال سنگفرش شدن است. براي بازسازي کل اين بنا هزينه‌اي برابر هشت ميليارد تومان تخمين زده شده که به نظر مي‌رسد براي تامين اين بودجه يک بسيج ملي بايد داده شود و گرنه ازعهده ميراث فرهنگي خارج است.

نکته جالبي که در همت بازسازي اين بنا ديده مي‌شود اين است که جناب آقاي معاون بخشدار خود متولد خرانق است و به خاطر حفظ ميراث زادگاهش تلاش مي‌کند. اي کاش مرمت و بازسازي و حفظ  کل بناها و حتي طبيعت هر منطقه‌اي را با آموزش به افراد بومي واگذار کنند.

کاروانسرا

در نزديکي قلعه يک کاروانسراي بسيار بزرگ وجود دارد که  گويا توسط محمدولي ميرزا پسر فتحعلي شاه ساخته شده است. کاروانسرايي که بسيار خوب برجاي مانده به غيراز سراميک کف کاروانسرا و حوضهاي مرمر سفيد بقيه بنا توسط ميراث فرهنگي خوب مرمت شده است. کل بنا آجري است با همان سه رنگ زرد، سبز و قرمز که بازي اين رنگها در اين بنا بيشتر به چشم مي‌خورد تا در قلعه. ورودي کاروانسرا هشتي است با دو ايوان بزرگ در طرفين و همچنين در دو طرف در ورودي راه پله‌هايي براي رفتن به پشت بام وجود دارد. اين کاروانسرا داراي حياط مرکزي است که دورتا دور آن چندين اتاق قرار گرفته است. در قسمتي از کاروانسرا محوطه‌اي است بدون سقف که شايد محل نگهداري چهارپايان بوده. آجرکاري سقف اين بنا بسيار زيبا است خصوصاً نورگيرها و هواکشها که با سفالهاي دايره شکل به سبک خاصي در سقفها قرار گرفته است.

در پشت اين کاروانسرا محلي است به نام قدمگاه که محل نماز گزاردن امام رضا (ع) به هنگام رفتن به خراسان بوده است. متأسفانه اين مکان بسته بود و نتوانستم داخل آن را ببينم اتاقکي کوچک است. دکتر ايرج افشار در کتاب يادگارهاي يزد اين مکان را با نام مشهدک آورده  و نوشته‌اند که «سنگ خاکستري رنگي به اندازه 29×27سانتي متر ... نصب است که به خط نسخ عباراتي مورخ 595ه ق بر آن نقر شده است و اطلاعي مهم از گذرگاه حضرت ثامن‌الائمه در اختيار محققان و مورخان مي‌گذارد و براساس آن از شيوع روايت عزيمت آن حضرت ازطريق يزد به طوس در قرن ششم اطلاع حاصل مي‌شود و به همين ملاحظه چون از سندهايي نيست که ساخته و پرداخته و رايج شده درعصر صفوي بوده باشد واجد اهميت است». ¹

در اين روستا پلي وجود دارد که مربوط به دوره ساسانيان است اگرچه آبي در مسيل رودخانه وجود ندارد در حال حاضر براي عبور و مرور از آن استفاده مي‌کنند.

روستاي خرانق از نظر آب و هوا نسبت به شهر يزد حدود 10 درجه سانتيگراد خنک‌تر است اگرچه اطراف آن کوير است ولي قسمتهاي شمالي آن پوشيده از رشته کوههايي است که از سمت شرق به غرب امتداد دارد و موجب اعتدال هواي اين منطقه مي‌شود. اين رشته کوهها زيبايي خاصي ازجهت رنگ و شکل دارند که جذابيت اين منطقه را دو چندان مي‌کند. وجود چشمه آب در اين منطقه باغداري و کشاورزي را تا حدودي رونق داده است که در تصاوير مشاهده مي‌کنيد.

جالب است بدانيد تعداد توريستهاي خارجي اين منطقه بسيار زياد است.

پل دوره ساساني	حاکم نشين قلعه نماي بيروني	خانه‌اي در بيرون قلعه
ديوار خارجي قلعه	سرچشمه قنات	طبيعت خرانق
قدمگاه امام رضا (ع)	کاروانسرا	کوچه‌اي بازسازي شده
گذري در داخل قلعه	مسجد داخل قلعه	منارجنبان
نمايي از خانه‌هاي قلعه	نماي کلي از قلعه	نمايي از قلعه
نمونه‌اي از آجرکاري سقف کاروانسرا	نمونه‌اي از خانه‌هاي خارج قلعه	نورگير کاروانسرا
يکي از اتاقهاي کاروانسرا	يکي از برجهاي قلعه	يکي از روستاييان که در قلعه زندگي مي‌کند
يکي از کوچه‌هاي قلعه		يکي از وروديهاي قلعه که در حال بازسازي است

____________________________

1. ايرج افشار، يادگارهاي يزد، تهران، انجمن آثار ملي، 1348، ج 1، ص 175.