 |
| ماهنامه شماره 75 - صفحه 7 |
» مسجد و تکيه ميرچقماق آسيه آل احمد aleahmad@www.iichs.org يزد، شهري با اصالت هزار ساله و آرامشي بي نظير انسان را مسحورخود مي‌کند. اگر ماشينها و خيابانهاي آسفالت را از آن بگيريد خود را در قرن هفتم و هشتم مي‌بينيد و چه احساس خوبي است که در قرن بيست و يک بتواني بدون هيچ ماکت و طراح صحنه‌اي خود را در چنين شهري ببيني. من که به مردم اين منطقه حسودي مي‌کنم. اگر چشمهايتان از ديدن آسمانخراشها و ساختمانهاي بدقواره با نماهاي زشت و بد ترکيب و ناهماهنگ شهري خسته شده توصيه مي‌کنم به شهر يزد و اطرافش برويد در طبقه دوم يک عمارت هم که بايستيد تا دوردست را بدون هيچ مانعي خواهيد ديد. بلندترين سازه‌ها گلدسته‌ها، بادگيرها و گنبدهاي مساجد و يا آب انبارهاست، که همه آنها يا با کاشيهاي آبي فيروزه‌اي و يا خشت و کاهگل تزئين شده‌اند. اولين شهر خشتي جهان داراي آثار ديدني و جذابي است که عمده آنها مربوط به دوران اسلامي مي‌باشد که هر کدام آنها داراي شيوه و اسلوب معماري خاص خود هستند و همين امر باعث مي‌شود که از تمامي اين بناها ديدن کنيد و از هر کدام حظي جداگانه ببريد. ديدنيهاي اين شهر به طور کلي مساجد، بقعه‌ها، بازارها، باغها، آب انبارها، محله‌ها و خانه‌هاي قديمي و حتي کوچه‌ها را شامل مي‌شود. در اين قسمت به " مسجد و تکيه ميرچقماق" (اميرچخماق) مي‌پردازم. ابتدا توضيحي کوتاه در مورد اميرچقماق: اميرجلال‌الدين چقماق شامي در بين سالهاي 811 تا 850 ه ق از جانب تيموريان حاکم يزد بود. او و همسرش بي بي فاطمه خانم (ستي فاطمه) با ساخت مجموعه‌اي از مدرسه، حمام، کاروانسرا، آب انبار، بازار، خانقاه و مسجد سعي بسزايي در آباداني شهر يزد داشته‌اند. ولي متاسفانه به غير از يکي دو مورد از بناها، از مابقي اثر چنداني به جا نمانده است. اين مجموعه در چهارراه شهدا (ميرچقماق) شهر يزد واقع است. البته قابل ذکراست که مجموعۀ فعلي با آنچه در بالا ذکر شد تفاوت دارد و بعضي از بناها مربوط به افراد ديگر مي‌باشد ولي به نام اين مجموعه شهرت گرفته است که شامل: تکيه، بقعه ستي فاطمه، بازار حاجي قنبر، آب انبار ستي فاطمه و نخل مي‌باشد. مسجد ميرچقماق اين مسجد که قديمي‌ترين اثر اميرچقماق مي‌باشد در ضلع جنوبي ميدان شهدا (اميرچقماق) واقع شده است و با وجود تاريخي بودن اين بنا نسبت به ديگر بناهاي مجموعه، به علت زيبايي چشمگیر "تکيه"، در گوشۀ ميدان مهجور مانده است و تعداد بازديدکنندگانش محدود مي‌باشد. اين مسجد که به مسجد جامع نو نيز شهرت دارد در سال 841ه ق توسط اميرجلال‌الدين چقماق و همسرش بنا شده است. اين مسجد داراي يک شبستان، يک صحن اصلي و دو رواق و گرمخانه مي‌باشد. ورودي مسجد از سمت ميدان ميرچقماق دري چوبي با طرحي هندسي ساده است. با عبور از يک راهرو بدون تزئينات وارد حياط مربع شکل مي‌شويم محيطي بسيار ساده و ديواره‌هاي دور حياط با آجرکاريهاي زيبايي تزئين شده است. سمت شرقي حياط ورودي ديگري وجود دارد و در قسمت جنوبي حياط شبستان مسجد واقع است. سر در شبستان با کاشي‌کاري بسيار زيبايي که تلفيق خط و کاشي است آراسته شده است که بيشتر دربرگيرنده آيات قرآن است در دو طرف ورودي شبستان راهرو قراردارد که به گرمخانه منتهي مي‌شود. ديواره‌هاي داخل شبستان تا نيمه با کاشيهاي فيروزه‌اي شش ضلعي تزئين شده و مابقي گچ مي‌باشد و اطراف شبستان نيز دو رواق که با نيم ديواره‌هاي کاشي‌کاري به صورت گل از صحن اصلي شبستان جدا مي‌شوند. سقف اين بنا نيز گچ ساده مي‌باشد که بر روي آن طرحي ظريف نقاشي شده است که در نهايت سادگي بسيار زيباست. محراب اين مسجد با کاشي کار شده است و در بين مقرنس آن کاشي چهارگوش قرارگرفته که روي آن الله، محمد و علي نوشته شده و محراب از سنگ مرمر بسيار خوش تراشي با گل و بته و قنديل است که دورتا دور آن را با آيه‌اي ازقرآن تزئين کرده‌اند. کف محراب نيز با کاشيهاي فيروزه‌اي رنگ شش ضلعي تزئين شده است. اين مسجد گلدسته و مناره ندارد. گنبد آن نيز از نوع خميده و ترکدار است و دورتادور آن کلمه "السلطان ظل الله " نوشته و تکرار شده است. تکيه اين اثر يکي از چشم نوازترين بناهاي اين ميدان است که همه را وادار به تماشا مي‌کند و جالب است بدانيد که اين بنا برخلاف آنچه مردم تصورمي‌کنند و آن را به عنوان نماد شهر يزد مي‌شناسند متعلق به اميرچقماق نيست و مربوط به قرن سيزدهم مي‌باشد. اين اثر به سبک تکايا و حسينيه‌هاي يزد ساخته شده و بر سردر بازار قرار گرفته است. اين بنا را اگر به سه قسمت تقسيم کنيم قسمت وسط آن سه طبقه و طرفين آن دوطبقه مي‌باشد با گلدسته‌هاي بسيار بلند. طبقه اول: داراي ده بالکن (غرفه يا حجره) مي‌باشد که در وسط اين حجره‌ها دالان ورودي بازار قرارگرفته و اين بالکنها را به صورت پنج تايي ازهم جدا کرده است. در سمت راست اين دالان در ورودي قرار دارد که شما را به طقبه اول هدايت مي‌کند. و از طريق راه پله‌هاي پشت بالکن به طبقه دوم مي‌رويم. طبقه دوم: ابتدا وارد پشت بام بازار و سپس به بالکنهاي طبقه دوم وارد مي‌شويم. بالاي دالان بازار، بالکن "شاه‌نشين" يا مرکزي قرار گرفته که داراي سقف و ديواره‌هاي کاشي‌کاري بسيار زيبايي است همچنين بر روي ديوار اين مکان سنگي لوزي شکل قرار دارد که بانيان و سازندگان و تاريخ ساخت اين بنا را مشخص کرده است. "عمل استاد محمدحسن ولد مرحوم استاد باقر بنا و استاد محمدحسين ولد مرحوم زين‌العابدين کرماني، 1296. عمل عبدالخالق شماعي". و در کنار بالکن مرکزي مانند پلان طبقه اول داراي پنج بالکن در هر طرف مي‌باشد که تمامي آنها با آجرکاري زيبايي تزئين شده‌اند. براي ورود به طبقه سوم از پلکاني که در خارج بنا روي پشت بام قرار گرفته به بالا مي‌رويم. طبقه سوم: در اين طبقه يک بالکن اصلي دارد و در طرفين آن فقط يک بالکن وجود دارد که همگي با آجر تزئين شده‌اند. از اين طبقه درهايي وجود دارد که به بالاي گلدسته‌ها مي‌رود البته براي عموم آزاد نيست. ظاهر بنا نيز با کاشي‌کاري بي نظيري تزئين شده است. اسماء الله و عباراتي در وصف ائمه را با کاشيهاي لاجوردي و يا خط کار کرده‌اند. در طرفين اين بنا طاق نصرت مانندي دوطبقه از آجر ساخته شده که در عکس مشخص است و شايد جايي براي نشستن تماشاچيان مراسم عاشورا باشد. از ديگر آثار ديدني اين ميدان که در کنار تکيه قرار دارد نخلي است چوبي که ارتفاع آن حدوداً 9 متر مي‌باشد. اين نمادي است براي عزاداري عاشورا که آن را سياه پوش کرده تعداد زيادي از مردم آن را بلند مي‌کنند. قدمت اين نخل به درستي مشخص نيست ولي قطعاً از سال "1229 قمري موجود بوده است زيرا بر روي روکش سياه آن که توسط علي‌اصغر گرجي وقف شده است اين تاريخ ذکرشده." 1 عکس از: آسيه آل احمد
ورودي مسجد در چوبي مسجد شبستان مسجد در شرقي مسجد محراب محراب سنگ مرمر محراب داخل شبستان و ديواره‌اي که آن را از رواق جدا کرده سقف مسجد آجرکاري نمونه کاشي‌کاري شبستان نمونه‌اي از آجرکاري ديواره‌ها نماي کامل تکيه سقف شاه نشين نمونه‌اي از سقف آجرکاري بالکن لوح بانيان و سازندگان بنا نخل تکيه و ديواره‌هاي کناري دورنمايي از شهر نمايي از شهر نماي ميدان ميرچقماق پشت بام بازار ____________________________ 1. ايرج افشار، يادگارهاي يزد، تهران، انجمن آثار ملي، 1348. |
ارسال به دوستان
نسخه قابل چاپ
