 |
| ماهنامه شماره 62 - صفحه 8 |
» معيرالممالک‌ها جلال فرهمند Farahmand@www.iichs.org از نظر شاهان و سلاطين گذشته ارتش همواره اولويت اول را داشت. هر شاهي که لشکري منظم و چشمگير داشت قدرتش مضاعف و پايداريش طبيعتاً بيشتر بود. البته لازمه هر لشکر و سپاه بستگي به قدرتمندي تدارک و قدرت مالي کشور داشت. شاهاني که از خزانه‌دارهاي امين و زرنگي برخوردار بودند اميد به اين داشتند که بتواند مشکلات مالي سپاهشان را حل و فصل کنند. پس مقام خزانه‌داري و حسابرسي شاهان کم از سپاهيان نبود. به اين افراد لقبهاي گوناگون مي‌دادند. مشهورترين اين القاب معيرالممالک بود. معيرها کساني بودند که عيار مسکوکات طلا و نقره را معّين مي‌کردند و راستي و درستي آن را تشخيص مي‌دادند. اين لقب در دورۀ صفويه به مسئول ضرابخانه اطلاق مي‌شد و در دورۀ قاجاريه به رئيس خزانه و خزانه‌دار کل گفته مي‌شد. طبق رسم آن زمان اين شغل نسل اندر نسل به فرزندان منتقل مي‌شد. معيرالممالک‌هاي قاجاري نيز اين سمت را داشتند يعني خاندان معيرالممالک. اين خاندان در اين کار سابقه‌اي طولاني داشتند. سلالۀ آنان را درست يا نادرست به بايزيد بسطامي رسانيده‌اند. آنان از اواسط سلسله صفوي در دستگاه دولتي خزانه‌دار شدند و به معير بيگ ملقب گشتند. اين سمت با اندک تفاوتي تا اواخر دورۀ قاجار در خاندان آنان باقي ماند. ردپاي مشهورترين اين خاندان در دورۀ نادري ديده مي‌شود؛ دوستعلي خان معيرالممالک. وي که در رکاب نادر در فتح هند شرکت کرده بود مورد اعتماد نادر قرار گرفت. پس از او فرزندش حسينعلي‌خان معيرالممالک در دستگاه فتحعلي شاه به جايگاه بالايي رسيد و حتي داماد وي شد. و از اين زمان به بعد و با وصلت با خاندان قاجار رونق کارشان بالا گرفت. مهمترين کاري که حسينعلي خان انجام داد کمک به مهدعليا در به سلطنت رساندن ناصرالدين شاه بود، کاري که بعدها ناصرالدين شاه سعي در تلافي کردن آن داشت، ولي آنچه کارنامه حسينعلي خان را لکه‌دار مي‌کند مخالفت اميرکبير و عدم اعتماد وي به حسينعلي‌خان بود. پس از اندک زماني که به سبب اين امر وي از دربار دور شده بود با قتل امير مجدداً به دربار شاه وارد گرديد. حسينعلي خان علاوه بر اينکه خزانه‌دار بود سمت حاکم رشت و يزد را به تناوب در اختيار داشت. در همين زمان بود که حسينعلي خان ساختمان باغ فردوس را رونقي داد که بعدها فرزندانش در باشکوه کردن آن سعي فراوان کردند و اين ساختمان به اعياني‌ترين ساختمان تهران تبديل شد. با مرگ حسينعلي خان پسرش دوستعلي خان نظام الدوله مناصب پدر را به ارث برد. وي براي نزديکي بيشتر به سلطان، فرزندش–دوستمحمد خان– را به دامادي شاه رسانيد و عصمت‌‌الدوله را عروس خود کرد. داستان اين ازدواج به داستانهاي هزار و يک شب مي‌مانست به طوري که در اکثر خاطرات به جاي مانده از اين دورۀ از آن به پرخرج‌ترين ازدواجهاي دورۀ قاجار ياد مي‌کنند. حرکت عروس و داماد با فيل گوشه کوچکي از آداب و رفتار عجيب اين مراسم بود. ساختمانهاي شمس العماره و تکيه دولت از يادگارهاي دوستعلي‌خان نظام الدوله است. پسر وي يعني دوستمحمد خان بر خلاف اسلافش علاقه چنداني به کارهاي حکومتي نداشت. عشق و علاقه وي سفر و شکار بود. ثروت هنگفت به جاي مانده امکان هر کاري را براي وي فراهم مي‌کرد. در اين زمان ساختمانهاي زيادي به دست دوستمحمد خان ساخته شد. تکميل باغ فردوس تجريش، باغهاي مهرآباد و ساختمان شهري از جمله آن است. عکسهاي زيادي از اين خاندان باقي مانده است. عکسهايي که گوياي چگونگي زندگي يک خاندان به تمام معني اشرافي دوره قاجار است. با نگاهي به اين عکسها مي‌توان به چگونگي سنت زندگي و آداب و رفتار آنان در قرن گذشته پي‌برد.
|
ارسال به دوستان
نسخه قابل چاپ
