» آخرين بازمانده

جلال فرهمند

Farahmand@www.iichs.org

ملک حسين را مي‌توان آخرين بازمانده خاندان شريف حسين تلقي کرد. شريف حسيني که به وسيلۀ دولت عثماني حاکم حجاز شده بود در اوايل جنگ جهاني اول با دوره شدن به وسيله لورنس عربستان، لرد کيچنر و ژنرال آلن بي – مأموران انگليسي در خاورميانه – علم مخالفت با آن دولت را برافراشت. جهان عرب آن زمان تحت سلطۀ عثماني بود. شريف مکه به عنوان ناجي اعراب با کمک انگليس قيامي را آغاز کرد. البته در کنار آن انگليسيها قولهاي فراواني به شريف حسين دادند؛ قول سلطنت  شامات و شبه جزيره عربستان. پسرانش نيز در اين امر به کمک پدر آمدند؛ علي، عبدالله و فيصل. آنان که قيامشان را «انقلاب عربي» نام گذارده بودند نهايتاً در اواخر جنگ بر اين منطقه وسيع سلطه يافتند.

ولي استعمار نيت ديگر داشت. گوش انگليسيها به اين قول و قرارها مانند در و دروازه بود. آنان سرزمينهاي مورد ادعاي شريف حسين را بين خود و فرانسه تقسيم کردند و تنها حکومت فرمايشي وي و فرزندانش را بر اين سرزمينها پذيرفتند. علي حاکم حجاز، فيصل حاکم عراق و عبدالله حاکم اردن شد.

غير از عبدالله حکومت دو برادر ديگر برايشان شگون نداشت. علي به وسيله وهابيون و تحت تحريک انگليسيها از حکومت خلع شد. نوادۀ فيصل يعني فيصل دوم را نظاميان عراقي با کودتاي خونين کشتند و نسل خاندان شريف حسين در آنجا قطع گرديد. قدرتهاي آن روز جهان نمي‌توانستند بپذيرند يک خاندان بر منطقه‌اي به اندازۀ نصف اروپا فرمانروايي کنند، آن هم منطقه‌اي مهم و حساس که ميراث عثماني بود.

از شريف حسين تنها عبدالله بر حاکميت ماند ولي چه حاکميتي؟ همواره متزلزل و هر لحظه در حال فروپاشي. در همسايگيش عاملي خطرناک تر از وهابيون سر بر آورده بود؛ رژيم صهيونيستي. فلسطينيان که همواره با اردنيان احساس نزديکي مي‌کردند، اين کشور را به عنوان پايگاهي براي خود تلقي کردند. البته جاي تعجب نداشت. فلسطينيان در واقع ميزبان ملک عبداللهي بودند که ريشه در جاي ديگر داشت. جنگ 1948 و اعلام اشغال فلسطين ضربه سنگيني بر اردن زد. آوارگان فلسطيني به اين کشور يورش بردند. عبدالله سه سال بعد از جنگ اول اعراب و اسرائيل به وسيله جواني فلسطيني که گمان مي‌کرد ملک خائن است به ضرب گلوله در مسجد الاقصي کشته شد. بحران در حکومت اردن به اوج رسيده بود. ملک طلال که خارج از کشور به سر مي‌برد جانشين پدر شد ولي چند ماهي بيش حکومت نکرد و بنا به صلاحديد انگليس بر کنار شد و پسرش که نام جدش را يدک مي‌کشيد به سلطنت رسيد؛ ملک حسين. وي حکومتي را در دست گرفته بود که نکبت از آن مي‌باريد. حکومتي جنگ زده که نه اقتصادي داشت و نه سياست مستقلي، ولي در مقابل تا دلش مي‌خواست دشمن داشت.

ملک حسين در جهان عرب وجهه چنداني نداشت. با توجه به چندين جنگ مختلف و از دست دادن سرزمينهاي مهمي چون بيت‌المقدس به عنوان چهره‌اي شکست‌خورده و ورشکسته از او ياد مي‌شد.

خانداني که زماني داعيه حکمراني به بيشترين قسمت خاورميانه را داشت محصور در کشوري خشک و لم يزرع شد و تنها بندبازيها و زرنگي و رنگ عوض کردنهاي ملک بود که وي را به مدت 47 سال سرپا نگه داشت. در اين ميان چند هزار کيلومتر دورتر شاهي بر کشوري حکومت مي‌کرد که حامي همه شاهان معزول و بي تاج و تخت و يا در شرف سقوط بود؛ محمدرضا پهلوي.

بدين خاطر پادشاهان زيادي که از پادشاهي فقط نامي را يدک مي‌کشيدند به او پناهنده شدند. پادشاه بلغار، يونان، آلباني  و ... ملک حسين معزول نشده بود ولي در صف بود.

شاه براي وي کم نگذاشت. از دادن اسلحه و هواپيما گرفته تا تزريق پول به اقتصاد ورشکسته‌اش. حتي دور نيست که ضمانتش را در پيش اسرائيليان نيز کرده باشد.

ملک حسين ديگر يک پايش امان بود و يک پايش تهران. با وجود شاه احساس قدرت مي‌کرد و با فراهم کردن ارتشي در حد خود قوي نه به جنگ اسرائيل که به جنگ آوارگان فلسطيني رفت که از آنان احساس خطر مي‌کرد. ديگر روابط سياسي دوستانه شده بود. سالي چندين بار سفر به کيش و نوشهر از جمله اين روابط بود. با سقوط شاه، ملک حسين حامي اصلي خود را از دست داد، ولي جهان سياست سمت و سوي ديگر داشت. ماجراي صلح کمپ ديويد، پاي اردن را نيز به دوستي علني با اسرائيل کشاند. وي ديگر نقش مهمي در آشتي‌کنان اعراب و اسرائيل بازي مي‌کرد و اين يعني پشتيباني اسرائيل و آمريکا. ملک حسين سرانجام به سال 1998 هنگامي که سرگرم جوش دادن روابط ياسر عرفات و اريل شارون در «واي ريور» بود به علت شدت بيماري سرطانش به اردن بازگشت و با کنار زدن برادرش اميرحسن، عبدالله فرزندش را به جانشيني خود گمارد. وي بعد از مدتي به همين بيماري درگذشت. وي در زمان حياتش چهار بار ازدواج کرد که حاصل آن يازده فرزند بود. تصاوير اين شماره بهارستان به روابط دربار ايران و اردن مي‌پردازد.

[4212 ـ 4ع]	[4915 ـ 4ع]	[4914 ـ 4ع]
ملک عبدالله پدربزرگ ملک حسين در سفري به ايران در حال نوشتن يادبود	خيرمقدم حسام الدين دولت آبادي شهردار تهران به ملک عبدالله در جريان سفر به ايران (1328). از چپ: ملک عبدالله، محمد ساعد مراغه‌اي، زين العابدين رهنما، حميد سياح، غضنفرعلي خان سفير پاکستان، علي هيئت و حسام الدين دولت آبادي	ملک عبدالله به اتفاق ابراهيم حکيمي و محمد ساعد مراغه‌اي
[1580 ـ 124ط]	[1/1718 ـ 124ط]	[5380 ـ 11ع]
ملک عبدالله در بازديد از ايران	ملک عبدالله در حال تيراندازي (رامسر 1328)	ملک حسين در ابتداي سلطنت
[246 ـ 11ع]	[1ـ 159ح]	[1502 ـ 11ع]
محمدرضا پهلوي در سفر به اردن (1338) از راست: ملک حسين، رکن الدين آشتياني، نعمت الله نصيري، اردشير زاهدي، محسن قراگزلو، محمدرضا پهلوي	فرح پهلوي در يک ميهماني در اوايل ازدواج، محمد حاتمي و ملک حسين حضور دارند	شمس پهلوي در اردن؛ ملک حسين و مهرداد پهلبد حضور دارند
[2290 ـ 11ع]	[2411 ـ 4ع]	[2675 ـ 4ع]
ملک حسين در شکارگاهي در ايران به همراه محمد ذوالفقاري و ابوالفتح آتاباي	اسدالله علم به استقبال ملک حسين مي‌رود؛ حسين علاء و عبدالله بدره‌اي هم حاضرند	استقبال محمدرضا پهلوي و اميرعباس هويدا از ملک حسين در مهرآباد
[669 ـ 11ع]	[3344 ـ 11ع]	[3296 ـ 11ع]
مانور نظامي در کرج با حضور ملک حسين و محمدرضا پهلوي	ملک حسين به اتفاق جعفر شريف امامي رئيس مجلس سنا، عبدالله رياضي رئيس مجلس شورا و حسنعلي منصور نخست وزير (تهران، 1343)	اردشير زاهدي و ملک حسين
[1195 ـ 11ع]	[250 ـ 11ع]	[3744 ـ 11ع]
جشنهاي 2500 ساله (1350). ملک حسين، فاطمه پهلوي و فرح پهلوي	سفر شاه به اردن (1353). عباسعلي خلعتبري، فرح و محمدرضا پهلوي و ملک حسين	محمدرضا پهلوي و ملک حسين در حال عبور از مقابل صف پرسنل لشکر پياده مرکز. عبدالله هدايت، بهرام آريانا، محمدتقي بيدي، غلامرضا پهلوي و احمد وثوق
[257 ـ 11ع]	[1171 ـ11ع]	[913 ـ 11ع]
(اردن 1353)؛ ملکه عاليا همسر سوم ملک حسين، و فرح پهلوي	استقبال ملک حسين از فرح پهلوي و کنستانتين کارامانليس پادشاه سابق يونان در اردن. فرح پهلوي، ملکه عاليا، ملک حسين، آن ماري (ملکه يونان)، ليلي جهان آرا (امير ارجمند)، حسين امير ارجمند	تهران ميهماني خصوصي محمدرضا پهلوي. از چپ: پري سيما زند ، کنستانتين کارا مانليس، آن ماري، محمدرضا پهلوي، ملکه عاليا، ملک حسين، فرح پهلوي، اشرف پهلوي و مهرداد پهلبد
[977 ـ 11ع]	[798 ـ 121پ)	[5629 ـ 11ع]
کيش؛ ملک حسين و عبدالرضا پهلوي	تهران 1975 فرح پهلوی، ملک حسین، محمدرضا پهلوی و ملکه دنیا، شاهزاده حسن	جشن تولد ليلي پهلوي با حضور ملک حسين در تهران