» پيشينه صنعت در ايران
محمد معيني
پيدايش انسان خردمند 1، آغاز تمدن (ساختمان سازي) توليد سفال، تکنيک کشاورزي، فلزکاري، انديشه هاي ديني، فلسفي، خط، علم اعداد نجوم و رياضي در منطقه اي که امروزه خاورميانه خوانده مي شود آغاز شده 2 و سرچشمۀ بسياري از اين امور فرهنگي در فلات ايران بوده است. 3 يافته هاي باستانشانسي و نيز گزارشهاي هيئت علمي باستان شناسي مؤيد نظر بالا است. در گزارشهاي مزبور آمده که : قديمي ترين مرحله زندگي بشر در ايران در يک غار مسکوني (غار کمربند، غار هاتو) نزديک بهشهر توسط پروفسور کارلتون کشف شد. 4 همچنين آثاري از دورة حجر قديم ميانه در مناطق شمال بم توسط دکتر معتمد و هنزلن (از 1348- 1376) به دست آمد. 5 همچنين آثاري مربوط به 200 هزار تا يک ميليون ساله، از يافته هاي باستان شناسي 50 سال اخير به دست آمده و در مجموعه گنج پر گيلان در موزه ملي عرضه شده است. 6
باستان شناسان فرانسوي در ناحيه عيلام (شوش) به آثار انساني 20000 ساله دست يافته اند. و نيز شواهد و اسنادي از فرهنگ، تمدن پيشرفته از هزاره هفتم ق. م به بعد، به خصوص از « عصر طلايي عيلام» (هزاره سوم و دوم ق. م) تا 640 ق به دست آمده است، آثار مربوط به دوره 4500 ق. م بنابه گفته، کارشناسان فرانسوي در شمار بهترين آثار هنري دست بشر محسوب مي شود. 7
در شوش نخستين چرخ کوزه گري و نخستين چرخ ارابه ساخته شد. اين ابزار بعدها در بابل و بسيار دير از آن در مصر روي کار آمد. 8 در مورد گسترش فرهنگ و تمدن عيلامي به سومر و اکد، بروس مورخ بابلي در کتاب خود (250 ق. م) توضيح داده است که : مردمي غول پيکر از خليج فارس به سومر آمدند، و با خود هنر کشاورزي و فلزکاري و نوشتن را همراه آوردند. اين مردم تحت رهبري اوآنس بودند، اوآنس همه چيز را که براي بهبود زندگي آدميزاد لازم بود از خود بر جاي گذاشت، از زمان آوانس تاکنون (زمان بروس 250 ق. م) هيچ چيز اختراع نشده است. 9
همچنين دکتر گريشمن از وجود اقوامي اطلاع مي دهد که قريب ده هزار سال پيش در کوهستانهاي بختياري به شکار و تهيه خوراک مشغول بوده اند، اين مردم ساختن ظروف سفالي را مي دانسته اند. 10
اين قديمي ترين تاريخ ظهور اين صنعت است که علاوه بر منطقه مزبور در گنگ دره (گنج دره) کرمانشاه، قمرود تپه، زاعه قزوين، منطقه آنا او (ترکستان جنوبي) و در چند منطقه ديگر پيدا شده است. مناطق ديگري که قديمي ترين آثار تمدني را با کيفيت بسيار بالا ارائه کرده، عبارت از دشت خوزستان (شوش و شوشتر) تپه سيلک کاشان، تپه گيان نزديک نهاوند، تپه تورنگ استرآباد، تپه حصار دامغان، تپه يحيي، شهر سوخته 11 و نقاطي ديگر مي باشد. منطقه بم آثاري از دوران کهن سنگي عرضه کرده و تداوم حيات انساني را از ابتداي هلوسن 12 (هزاره دوازدهم ق.م) نشان داده است. عموماً ابزار و ادوات مزبور از سنگهاي سيليس و ندرتاً سيلکس قرمز رنگ و سبز و ... ديگر عناصر پيوندي، خرده هاي زاويه دار آندريت، بازالت و يا توده هاي اسيدي به کار گرفته شده است. 13
لازم به توضيح است گونه هاي فعلي جانوري و گياهي در اين دوره ظاهر شده اند و همچنين گونه هاي ساپينس (انسان خردمند) ظاهر مي شود. و تمدن حجر مياني (مزوليتيک) و حجر جديد (نئوليتيک) رشد کرده و به تدريج جاي خود را به عنصر فلزات مي دهد. دريا از جانوران گرمسيري پر شده و تراس رن در خشکي آلمان و تراس جاجرود و نقاط مختلف (ايران) گذاشته شده است (يعني مواد سيمانهاي طبيعي). نتيجه اينکه مردم سرزمين ايران از ده هزار سال پيش آشنايي با سنگها و خاصيت آن داشتند و بر حسب نياز آن را به کار مي بردند. 14 ابتدا در ابزارسازي و سپس ساختمان سازي و بعد در توليد مواد ساختماني هيدروليک يعني مواد سيماني (آهک آبي و ساروج) به کار مي بردند.
____________________________________
1. در علم انسان شناسي (انتروپولوژي) انسانهاي اوليه اي که روي دو پا راه مي رفتند و آتش مي افروختند و سنگ پرت مي کردند و مي خنديدند و ابزارهاي ابتدايي از سنگ مي ساختند و در موقع حمله چوب مي زدند. انسان هوموفابر (Homo faber) یعنی انسان سازنده ابزار مي نامند و انساني که بعد از انسان مزبور ظهور کرد و به انسان انديشمند يا خيال پرداز انسان هومو ساپين(Homo sapien) معروف شد. معني و مفهوم آن يعني انسان خردمند. انسان خيال پرداز، انسان انديشمند است. (دکتر بهاء الدين پازارگاد، تاريخ و فلسفه مذاهب جهان، ص 2 .
انسان خردمند، غير از انسانهاي اوليه ميمون نما است که به جز خون ريزي و کشتار کاري انجام نداد. و مورد خشم و نفرت فرشتگان بود. انسان هومو ساپين از نسل حضرت آدم (ع) است، با استناد به متون ديني مي توان او را انسان خردمند، مسئول، خليفه خدا در زمين و از نسل حضرت آدم (ع) و مورد خطاب خداي متعال شناخت. ظهور و پيدايش انسان خردمند در تمدن حجر مياني و حجر جديد (دوره هلوسن) است. دوره هلوسن از دوازده هزار سال پيش با پيشروي درياي فلاندرين و گرم شدن تدريجي هوا آغاز شده و همچنان اين گرم شدن ادامه دارد.
گونه هاي فعلي جانوري و گياهي و پيدايش انسان ساپينس در اين دوره است. جهت اطلاع بيشتر رجوع کنيد به دکتر معتمدي زمين شناسي عمومي، ص 388 – 390 و 385 .
2. ويل دورانت، تاريخ تمدن، کتاب اول (مشرق زمين گاهواره، تمدن) ص 175-177 .
3. علي سامي، تمدن هخامنشي، شيراز ، چاپخانه موسوي: 1343، جلد دوم ، ص 5-7 .
4. . و نيز ر. به: علي سامي، تمدن هخامنشي، ص 5-7 ، پيدايش و آفرينش خط در جهان ، ص 442-662 .
5. تحقيقات دکتر معتمدي، زمين شناسي عمومي، ص 429 .
6. جهت اطلاع بيشتر رجوع کنيد به : گزارش ايرانشناسي (گزارش دوم و سوم)، تابستان، پائيز 1382، ص 37 .
7. ويل دورانت، تاريخ تمدن، کتاب اول، ص 176-177 .
8. همان ص 177 .
9. همان ص 178 (زيرنويس توضيح در خصوص تمدن سومري)
10. درخصوص عيلام و يافته هاي باستانشناسي آن کتابهاي مفيدي منتشر شده است رجوع کنيد به: پيرآميه، تاريخ عيلام، ترجمه شيرين بياني، مقدمه آندره پارو. در همان کتاب و نيز رجوع کنيد به دکتر عزت الله نگهبان، مقدمه اي بر تمدن تاريخ ايلام. مجموعه اي از تحقيقات مختلف عيلام را احمد اقتداري در ديار شهر ياران نخستين جلد ص 110 -179 آورده است.
11. رجوع کنيد به گزارش نمايش آخرين يافته هاي باستان شناسي. (گزارش ايران شناسي گزارش دوم و سوم) تابستان و پائيز 1382، ص 158 و نيز پيدا شدن ابزار دندانپزشکي عصر حجر شهر سوخته، کيهان، چهارشنبه 23 فروردين 1385، ص 6 و کشف خط کش 5000 ساله با تقسيمات ميليمتري (کتاب ماه تاريخ و جغرافيا، شماره 4-5 بهمن واسفند 1383 ص 158.
12. دوره هلوسن در حدود 12 هزار سال پيش با گرم شدن زمين ذوب شدن يخها و پيشروي درياها آغاز مي شود، در اين دوره ايران دوره باراني را سپري مي کند و بخش عظيمي از ايران مرکزي و جنوبي زير آب قرار دارد (زمين شناسي عمومي، ص 390) .
13. دکتر معتمدي، عمومي، ص 429 .
14. همان، ص 390 .
|