» سرقت از كتابخانه سلطنتي

پس از مرگ مظفرالدين شاه در نهم ژانويه 1907 و جانشيني محمدعلي شاه، تعداد زيادي از درباريان از كار بركنار شدند. در همين زمان چندين تابلوي نقاشي و تعدادي از كتابهاي كمياب و گرانبهاي كتابخانه سلطنتي ناپديد شد. كمي بعد نيز انقلاب شد و مردم به مسائل ديگري مي انديشيدند. پس از اين كه در سال 1909، سلطان احمد شاه، به سلطنت رسيد، نمايندگان دادگستري براي روشن شدن اين موضوع تلاش زيادي كردند ولي به نتيجه نرسيدند تا اين كه مدتي بعد تعدادي از كارآگاهان موضوع را مجدداً مطرح كردند. از آن جا كه مدتي كارآگاه وليخان علاقه خاصي به اين جريان داشت، مأمور شد كه در اين باره تحقيق كند. وي عتيقه فروشي را كه قبلاً در خريد و فروش اموال مسروقه فرد شناخته شده اي بود، زير نظر گرفت. شخصي كه رو به روي محل كار اين عتيقه فروش مغازه داشت نيز مأمور كارآگاه وليخان بود.

روزي (مارس 1914) كارآگاه  وليخان گزارش داد كه زني چند تابلوي با ارزش به اين عتيقه فروش فروخته است. عتيقه فروش را بازداشت كرديم وي در بازجويي اعتراف كرد كه در مقابل 30 تومان (تقريباً 90 كرون) از زني ناشناس چند تابلو را به قيمت 200 تومان به يك ارمني كه او نيز در كار خريد و فروش اشياء عتيقه است فروخته. وليخان نزد عتيقه فروش دوم رفت و به كمك يكي از كاركنان كتابخانه سلطنتي  ثابت كرد كه تابلوها متعلق به كتابخانه سلطنتي  است و از وي خواست كه تابلو ها را پس بدهد.

كارآگاه وليخان پس از گرفتن تابلوها در حالي كه آنها را در دست داشت براي انجام كاي به يك داروخانه مي رود. در ميان مشتريان داروخانه پيرمردي نسبت به تابلوها علاقه زيادي نشان مي دهد و از وليخان سؤال مي كند كه خريدار اين گونه اشيا است يا فروشنده آنها؟ وليخان در جواب مي گويد كه وي به نمايندگي از سوي چند تاجر بزرگ، با عتيقه فروشها معامله مي كند. پيرمرد اظهار مي دارد كه اشياي زيادي از قبيل تابلو و كتاب در خانه دارد و اگر وليخان مايل باشد، مي تواند روز بعد براي ديدن آنها به خانه وي برود. كارآگاه وليخان مخالفتي نمي كند و اسم و نشاني اين شخص به نام لسان الدوله، ناظر دربار شاه قبلي  را مي گيرد.

روز بعد وي همراه شخصي به ظاهر عتيقه فروش براي انجام معامله به آن جا مي روند. لسان الدوله بدون اين كه سوءظن پيدا كند مجموعه گرانبهاي اشياي عتيقه خود، شامل تعداد زيادي كتاب، تابلوي نقاشي و ... را به آنها نشان مي دهد. كارآگاهان پس از بازديد دقيق اين مجموعه و با توجه به اطلاعاتي كه در مورد اشياي به سرقت رفته كتابخانه و موزه داشتند، آنها را شناسايي مي كنند. بنابراين چند تابلو انتخاب كرده و وانمود مي كنند كه قصد خريد دارند اما پول كافي همراه نياورده اند سپس يكي از آنها براي تهيه پول آن جا را ترك مي كند. اين شخص مستقيماً به اداره تأمينات آمد و جزئيات آنچه را كه در ملاقات با لسان الدوله اتفاق افتاده بود، تعريف كرد. وي و چند كارآگاه ديگر مأمور بازدشت لسان الدوله و تفتيش خانه وي شدند.

آنان دو صندوق بزرگ پر از اشياي مسروقه موزه سلطنتي را كه ارزش آن توسط كارشناسان نيم ميليون كرون سوئد برآورده شد، با خود آوردند.

ايرانيان ارزش اين مجموعه را بيش از يك ميليون كرون مي دانستند. زني كه تابلوها را فروخته بود نيز يكي از زنان لسان الدوله بود. اين كشف توجه همه مردم و اعضاي دولت را به خود جلب كرد. از اين رو اين مجموعه به درخواست وزرا به يكي از جلسات مجلس برده شد و مورد بازديد وزيران و نمايندگان قرار گرفت. شاه نيز در مراسم رژه اي كه چند روز بعد انجام شد، سازمان دهندگان نظميه را به حضور فرا خواند و شخصاً از آنان تشكر كرد و براي كارآگاه ولي خان نيز پاداش قابل توجهي در نظر گرفته شد. لسان الدوله در مدت خدمت خود به عنوان ناظر دربار، بر كتابخانه و موزه سلطنتي نيز نظارت داشت. وي از اعتمادي كه به او داشتند استفاده كرده و در هر فرصتي تعدادي از اشيا با ارزش و كتابهاي گرانبها را به دارايي شخصي خود اضافه كرده بود، تا جايي كه تقريباً چيز با ارزشي در موزه باقي نمانده بود. احتمالاً كارمندان زير دست وي نيز به چنين كاري مشغول بوده اند، چون اشياي مسروقه اي كه در تهران كشف شد تنها بخش كوچكي از آنچه را كه تا كنون به سرقت رفته بود، شامل مي شد. بيشتر اموال مسروقه به اروپا و بخشي هم به امريكا فرستاده شده بود. لسان الدوله به زندان محكوم شد و به كيفر اعمال خود رسيد.

____________________________________

منبع: گزارش نظميه تهران سالهاي 1912-1915

نويسنده: سون بري دال (دستيار كارآگاه پليس و رئيس اداره تأمينات)

مترجم: عبدالرضا بهادري