» قشم

محمدرضا حديدي

قشم جزيره اي است در تنگه هرمز، در ساحل جنوبي ايران در شرق خليج فارس. نماي ظاهري جزيره بيشتر به صورت صخره اي و لم يزرع است. قشم بزرگترين جزيره ايران و همچنين بزرگترين جزيره خليج فارس است. مساحت آن 1500 کيلومتر مربع است و طول آن به 136 کيلومتر مي رسد. به دليل طول زياد، اين جزيره در ميان اعراب منطقه به نام «جزيره الطويله» و در ميان فارسها به نام «جزيره دراز» معروف بوده است. قشم همچنين بندر آزاد تجاري نيز هست که اين جزيره را از اين لحاظ در تجارت جهاني بسيار ارزشمند کرده است.

از نظر تاريخي جزيره قشم به دوران پيش از اسلام برمي گردد. اسمهايي مانند، قشم، کشم، کيش و تنب از دوران ايلامي و چندين قرن پيش از ميلاد مسيح درمنطقه باقي مانده اند. با توجه به موقعيت سياسي جزيره قشم بارها مورد تاخت و تاز مهاجماني از قبيل : ايلاميها، امويان و عباسيان و در قرون اخير پرتغاليها و انگليسيها قرار گرفته است که آثار تهاجم و غارت آنها هنوز پابرجاست. با توجه به اسناد تاريخي، جزيره قشم به دليل اهميت تجاري شايان اهميت بوده است. اقتصاد قشم در دوره هاي ديلميه و بويه بسيار شکوفا شد، به طوري که کشتيهاي تجاري بين قشم و چين، هند و آفريقا در رفت و آمد بودند.

جزيره قشم به دليل وجود دامنه وسيع جذابيتهاي اکوتوريسي مانند جنگلهاي دريايي حرا بسيار معروف است. به گفته دانشمندان محيط زيست ، در حدود 5/1 % پرندگان جهان و 25% پرندگان بومي ايران، سالانه به جنگلهاي حرا که اولين ژئو پارک طبيعي دنياست مهاجرت مي کنند.

قلعه باستاني پرتغاليها، مسجدهاي تاريخي، آرامگاههاي سيد مظفر و بي بي مريم، تالابها و درياچه هاي متعدد و جنگلهاي مانگرو (حرا)، در زمره جذابيتهاي اين جزيره هستند که از ميان آبهاي نيلگون خليج فارس سر برآورده است. گنبدهاي نمکي، غارهاي خربس و محل تخمگذاري لاک پشتها در روستاي شيب دراز از جمله جاذبه هاي توريستي جزيره هستند.

ماهيگيري شغل عمده ساکنين با تجربه جزيره است. همچنين در زمينهاي زراعي کوچک جزيره، نخل، خربزه و هندوانه کشت مي دهند. معادن نمک نيز در ساحل جنوبي جزيره جاي دارند. جمعيت قشم در حدود 200 هزار نفر است. هر ساله قشم هزاران توريست را با زيباييها و تفرجگاههاي مدرن به سوي خود جذب مي کند.

هتلهاي بسيار زيبايي در جزيره وجود دارند. جنگلهاي دريايي حرا که يکي از مشخصه هاي نواحي گرمسيري (استوايي) است، يکي از زيباترين جذابيتهاي جزيره قشم به شمار مي رود.

غارهاي تاريخي خربس

غارهاي تاريخي خربس از جمله غارهايي است که بر اثر گرداب و تخليه ماسه ها از حفره سنگها به وجود آمده است. عمر غارها بسيار طولاني است و گفته مي شود به زمان مادها مي رسد.

در دوران پيش از اسلام مردمان آن زمان با افزودن بر وسعت غار و ايجاد تالار و دهليزهاي انشعابي به احتمال زياد از آن براي پناه دادن به کودکان و زنان و سالخوردگان به هنگام يورش دشمنان استفــــاده مي نمودند. عده اي هم معتقدند که خربس ابتدا خوربس بوده و محل تجمع خورشيدپرستان بوده است. در هر صورت اين غارهاي قديمي که يکي از جاذبه هاي گردشگري جزيره پهناور قشم است در سنوات گذشته آسيب فراوان ديده و به دليل فرسايش و عدم حفاظت لازم به شکل کنوني درآمده است.

دره ستاره ها

دره ستاره ها که اهالي بومي به آن ستاره افتاده يا استاره کفته نيز مي گويند از زيباترين جلوه هاي فرسايش در جزيره پهناور قشم مي باشد اهالي معتقدند پس از فرو افتادن ستاره اي در اين محل و بر اثر ضربه اي سهمگين، خاک از زمين بالا آمده و به هر شکلي که بوده خشک شده و چنين اشکالي پديد آمده است. برخي از اهالي معتقدند با تاريک شدن هوا اين دره محل آمد و شد ارواح و اجنه است ليکن تاکنون صحت چنين چيزي به اثبات نرسيده است.

آنچه مشخص است اين است که اين اشکال در اثر فرسايش باد و باران و رگبارهاي فصلي پديد آمده است. البته بازديد از دره ستاره ها در شبهاي مهتابي جاذبه اي خاص دارد، به ويژه در آن لحظه که سکوت همه جا را فرا گرفته و آسمان و ستاره ها با نزديکي خاصي به زمين احساس مي شوند.

در هر صورت براي رفاه حال بازديدکنندگان و گردشگران در ابتداي سال 85 به دستور مديرعامل منطقه آزاد قشم و با همت معاونت سياحتي و گردشگري سازمان و کمک اهالي و شوراي اسلامي روستاي برکه خلف راه دسترسي به دره ترميم و در جهت ايجاد امکانات رفاهي و بهداشتي اقداماتي صورت پذيرفته است.

لازم به ذکر است اين دره به عنوان بخشي از ژئوپارک قشم جزء آثار طبيعي جزيره در سازمان يونسکو به ثبت رسيده است.

ساحل تخمگذاري لاک پشتها

روستاي شيب دراز و سواحل گسترده آن محل حضور لاک پشتهاي دريايي و لاک پشتهاي منحصر به فرد پوزه عقابي است که همه ساله از اواسط اسفند ماه تا پايان خرداد براي تخمگذاري به اين سواحل مي آيند.

هر لاک پشت در هر فصل تخمگذاري در حدود 300 تخم طي 3 مرحله در 20 روز در چاله اي که خود مي کند پنهان مي کند که پس از دو ماه تخمها سر از خاک بر مي آورند و به طرف نور مهتاب که در دريا منعکس است حرکت مي کنند.

از شاهکارهاي خلقت اين است که بچه لاک پشتهايي که در اين محل سر از تخم بر مي آورند پس از 30 سال که بالغ مي شوند جهت تخمگذاري دوباره به زادگاه خود بر مي گردند و تخمگذاري مي کنند.

ديدن لاک پشتهاي پوزه عقابي در هنگام چاله کندن و تخمگذاري و ديدن بچه لاک پشتهاي بسيار کوچک که از تخم بيرون مي آيند و به طرف نور حرکت مي کنند از جاذبه هاي اکوتوريستي جزيره پهناور قشم است. در سالهاي اخير سازمان منطقه آزاد قشم با همکاري سازمان يونسکو به منظور مراقبت از اين لاک پشت نادر و در حال انقراض کار نگهداري و رهاسازي بچه لاک پشتها را آغاز کرده است.

جنگل دريايي حرا

حرا اين درخت شگفت انگيز (شورزي) دريايي را لينه زيست شناس نامي جهان به نام حکيم و فيلسوف بزرگ ايراني (ابوعلي سينا) نامگذاري کرده، نام علمي آن Avicennia Marina است که در زبان محلي به آن تامر (برگرفته از نام پاکستاني) و به عرف عام، حرا مي گويند. ارتفاع متوسط اين گياه شگفت انگيز به حدود 6 متر مي رسد. اين پديده در خورهاي کنار دريا (پستيهاي کم شيبي که در هنگام مد، آب دريا آنها را فرا مي گيرد) به وفور مي رويد و به خوبي رشد مي کند. در پوسته اين گياه، بر حسب قانون اسمز، يک نوع تصفيه انجام مي شود (درخت آب شور دريا را جذب مي کند و نمک آن را پس مي دهد). گلهاي زرد شهدآلود حرا غذايي بسيار مطلوب است، براي زنبورهاي عسل و پرندگان. اهميت فضاي محفاظت شده جنگلهاي حرا با وسعتي نزديک به 20 هزار هکتار در چرخه اکولوژيک درخت و آبزيان دريايي (به خصوص ميگو و ماهيهاي شيلاتي) انکار ناپذير است. جنگلهاي دريايي حرا در کنوانسيون محيط زيست ايران (رامسر 1351 ه.ش) به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام و به دنبال آن سازمان جهاني حفاظت محيط زيست (U.N.E.P)  نيز بر اين تصويب صحه گذاشت و مسئوليت مراقبت آن را به سازمان محيط زيست منطقه اي شرق (U.N.D.P)  واگذار نمود. اين مجموعه عنوان مهم بين المللي : (ذخيره زيستکره جهاني) (MAB/BR) را نيز داراست. سازمان منطقه آزاد قشم در بخشي از فعاليتهاي مربوط به گسترش فضاي سبز جزيره ميليونها اصله از نهال حرا را در سواحلي که محيط مساعد دارند با موفقيت کامل کشت کرده است.