معرفي کتاب

» اهميت استراتژيکي ايران در جنگ جهاني دوم

مظفر شاهدي

اشغال ايران در جنگ جهاني دوم از مهمترين و تاثيرگذارترين حوادث و رخدادهاي ايران در دوره پهلوي محسوب مي شود. با اين احوال پيرامون اين واقعه و تبعات بسياري که در بخشهاي مختلف سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي ايران بر جاي مي ماند، چنانکه بايد مطالعه، بررسي و کنکاش تحقيقي _ تاريخي صورت نگرفته است و بسياري از لايه هاي پيدا و پنهان سياسي، اجتماعي و اقتصادي آن در دهها کتاب و اثري که تاکنون در اين باره نوشته شده مغفول مانده است. در اين ميان از جمله معدود کتب و منابعي که با نگرشي علمي موضوع جنگ جهاني دوم و گسترش دامنه آن به ايران و نيز دلايل روند و تبعات آن را مورد توجه و عنايت جدي قرار داده است کتاب اهميت استراتژيکي ايران در جنگ جهاني دوم نوشته دکتر همايون الهي است که چاپ اول آن سال 1361 ش را بر پيشاني دارد و در سال 1369 چاپ سوم آن رقم خورده است. اين کتاب که در واقع رساله (تز) دکتراي مؤلف بوده در اصل به زبان آلماني نگارش يافته و در سال 1357 ش در دانشگاه هانور از اعتبار علمي آن دفاع شده است. اين کتاب را خود مؤلف از زبان آلماني به فارسي برگردانده؛ با احتساب مقدمه، متن اصلي، منابع و ملحقات و ضمايم مجموعاً 344 صفحه در قطع وزيري را در بر مي گيرد. علاوه بر پيشگفتار، کتاب در پنج فصل مبسوط تدوين شده است و در تدوين آن مؤلف از اسناد و مدارک و منابع پر شماري بهره گرفته است.

فصل اول کتاب به ريشه هاي تاريخي شکل بندي بلوکهاي امپرياليستي در اروپا و دلايلي که موجبات جنگ جهاني دوم را فراهم آوردند اشارات جالب توجهي دارد. در فصل دوم با اشاره به روابط ايران با قدرتهاي بزرگ و موقعيت جغرافيايي و استراتژيکي ايران در خاورميانه نويسنده محترم به دلايل و جذابيت هاي متعددي مي پردازد که حوزه جغرافيايي ايران را براي قدرتهاي درگير در جنگ پر اهميت ساخته بود. نويسنده در اين فصل درباره نوع روابط و تعامل ايران با کشورهاي آلمان، روسيه شوروي و انگلستان اشارات جالب توجهي دارد. فصل سوم کتاب با اشاره به تحولات سريع صورت گرفته در جبهه هاي نبرد در اروپا و گسترش جنگ به شرق به دلايلي اشاره مي کند که موضوع اشغال ايران از سوي انگلستان و شوروي را (اساساً متفقين) ضروري مي ساخت. در اين فصل درباره دستاويزهاي متفقين و روند اشغال ايران اطلاعات مبسوط و قابل توجهي ارائه شده است. در فصل چهارم کتاب پيرامون کناره گيري رضا شاه از سلطنت و نجات آن در عصر سياسي و اجتماعي ايران و نيز طرحها و اقدامات متفقين براي گسترش نفوذ و حضور در ايران مطالب جالب توجهي ارائه شده است. در اين فصل همچنين درباره موقعيت آلمان طي سالهاي 1942 -1943 م در جنگ جهاني نيز اطلاعات قابل ملاحظه اي داده شده و از اهدافي که آلمان در ايران دنبال مي کرد سخن به ميان آمده است. فصل پنجم کتاب که در واقع بخش پاياني (متن اصلي) کتاب را در بر مي گيرد به اهميت اقتصادي و سوق الجيشي ايران از منظر متفقين و تبعات بسياري که از جنبه هاي مختلف دامنگير مردم ايران شد مي پردازد. در اين فصل به ويژه به اهميت نيروي کار، راه آهن و ديگر جاده ها و راههاي ايران براي متفقين اشارات مبسوطي شده و از سياستهاي پولي متفقين در ايران ، بحران خواربار و مواد غذايي که با غارت باز هم بيشتر و مضاعف تر منابع نفتي ايران، سياست اشغال نظامي تداوم يافته، سخن به ميان آمده است.