» نقدی بر سکه های سیراف

فرهاد رستمی

سکه های سیراف

تالیف : دکتر مرتضی قاسم بگلو

ناشر: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و بنیاد ایران شناسی بوشهر

چاپ اول: 1385

قیمت: 3200 تومان

سیراف، این بندر باستانی بر حاشیه خلیج فارس، در قرن چهارم هجری تابندگی اقتصادی و فروغ فرهنگی خیره کننده ای داشته است. روزگاری این بندر برای فرمانروایان ساسانی ارزش ویژه ای داشت در "دریای پارس". روزگاری که دریانوردان و بازرگانان در سیراف سودای تجارت داشتند؛ تجمل و شکوه و رونق اجتماعی سیراف بود و مدارس و مساجد و بناهای رفیع. روزگاری سیراف، منزلگاه دریانوردان هندی، سراندیبی، چینی و شرق آفریقا به شمار می آمد، روزگاری که سیراف چشم و چراغ خلیج فارس بود. کتابهای داخلی را که مرور می کنیم. بجز سکه مسی ساسانی هیچ ردپایی از این "خاک خوب" نمی یابیم. اکنون به همت پژوهشگر جوان، جناب آقای دکتر مرتضی قاسم بگلو به شناخت و بررسی سکه های سیراف می پردازیم . سکه هایی که هریک سندی به شمار می رود و با زبان خاک گویاترین روایتها را از تاریخ پر رونق و شگفت خلیج فارس و سیراف باز می گوید.  به قول و.ه. والنتین نویسنده نخستین کتاب سکه های ساسانی : "هیچ چیز بیشتر از پژوهش درباره سکه های کهن جذابیت ندارد، تمام تاریخ در آنها خلاصه است، آنها روایت بشریت اند".

این سکه ها از اسپانیا، چین ، زنگبار ، هندوستان و دیگر نقاط به دست آمده اند و این نشان ارتباط گسترده سیراف و مرکزیت آن در دوران باستانی و اسلامی است. خلیج فارس را تا کرانه های سیلان، دریای پارسش می خواندند، خلیجی که در برابر یورش استعمار گران پرتغالی و انگلیسی ایستاد.

معرفی چهره سیراف به عنوان یک شهر تجاری کار نو آورانه ای نیست و نوشته های مورخان و جغرافیدانان مؤید این نکته می باشد. ابن خردادبه (وفات 300 هـ . ق) از تاجران یهودی سیراف درباره تجارت فعال با مدیترانه و اقیانوس اطلس می نویسد. نویسنده کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب سیراف را جایگاه بازرگانان می نامد. مقدسی در احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم علاوه بر اشاره به آبادانی آن و ثروت بازرگانانش، آن را دروازه چین و خزانه پارس و خراسان توصیف می کند. اصطخری نیز در مسالک و ممالک از ارتباط سیراف با هندوستان و زنگبار می گوید. ابوالفدا در تقویم البلدان و ابن حوقل و اصطخری اشاره به واردات مصالح ساختمانی از هندوستان و زنگبار کرده اند. کتاب اخبارالصین والهند که در حقیقت شرح سفرهای سلیمان سیرافی در قرن سوم به چین است و آن را ابوزید سیرافی همراه با تبلیغاتی تدوین کرده، از منابع بسیار مهم در مورد سفرهای دریایی سیرافیان است. از دیگر منابع قابل استفاده برای این مطالعات، کتاب ناخدا بزرگ بن شهریار رامهرمزی به نام عجایب الهند است. (ص14)

و اکنون از آن همه شکوه و درخشندگی جز "سنگ چینی از اجاقی خرد" باقی نمانده است؛ چند کتیبه شکسته، آثار دیگر یا ویران شده یا چراغ افروز موزه های خارجی است و یا در تملک و تسلط برخی مجموعه داران عرب، به دنبال اثباب هویت عربی کرانه های جنوبی خلیج فارس!

آنچه در این کتاب به قدر کفایت پیش رو داریم "سکه های کشف شده در سیراف"، "سکه های ضرب سیراف" و تصاویری دیدنی از سیراف است. در طی شش فصل حفاری در سیراف بین سالهای 1966 و اوایل 1973 میلادی 949 سکه و خرده سکه کشف شد، 4 قطعه طلا، 74 قطعه نقره، 436 قطعه برنز و 435 قطعه سکه سربی تشکیل دهنده این مجموعه بودند. بیش از نیمی از کل سکه ها، یعنی تمام سکه های طلا و بیشتر سکه های نقره تسلیم بخش باستان شناسی ایران شده بودند که اکنون در موزه ایران باستان هستند. بقیه سکه ها به انگلستان منتقل و به موزه بریتانیا تحویل داده شدند"(ص 19).

تصاویر نسبتاً روشن سکه ها در این کتاب خواننده را به فضای آن روزها می برد. تطبیق متن با سکه ها و شرح آنها تاریخ نسبتاً روشنی از سیراف، خلیج فارس و چگونگی ارتباط با کشورها و مناطق دیگر و سلسله های حکومتگر ایرانی به دست می دهد. امید که باز هم شاهد کارهایی ارجمند و روشنگر از این دست باشیم.