» غار شگفت انگیز کتله خور

مختار حديدي

غار كتله خور در 155 متري كيلومتري جنوب زنجان و 173 كيلومتري شمال همدان، در نزديكي شهر كوچك گرماب واقع شده است. مسير متداول، براي بازديد از اين جاذبه طبيعي جاده زنجان به خدابنده (قيدار) در امتداد زرين آباد به گرماب مي باشد. تا سال 1372 بازديد از غار تنها بري گروه هاي حرفه اي غارنورد و مجهز به ابزار و ادوات خاص امكان پذير بود، كه از اين سال به بعد عمليات عمراني در اين منطقه آغاز شده و مسيرهاي بازديد تفريحي به طول 2350 متر و با نورپردازي هاي فراوان در غار ايجاد شد. درحال حاضر غار كتله خور به عنوان يك مركز گردشگري در منطقه، مورد بازديد علاقه مندان بسياري از سراسر ايران قرار مي گيرد. از درون دهليزها كه وسعت آن گاهي به بيش از 200 تا 300 متر مي رسد گالري هاي باريكي در جهات گوناگون جدا مي شوند كه انتهاي بعضي از آنها مسدود و برخي ديگر راه عبور بسيار باريكي به گذرگاهها و دهليزهاي ديگر دارند و بسياري از اين مسيرها و دالان هاي باريك هنوز شناسايي نشده و ناشناخته مانده اند. مساحت دهليزها و معابر و دالانها را نمي توان به درستي تخمين زد. در حال حاضر دو گذرگاه بزرگ در درون غار شناسايي شده اند، يكي گذرگاه و دهليز اصلي و قديمي است كه در راستاي دهانه ورودي قرار گرفته و ديگري دهليزها و دالانهايي هستند كه در فواصل 15-10 متر از دالان هاي اولي قابل دسترسي مي باشند. استالاگتيتها و استالاگميتها ستونهاي عظيمي را در دهليزها و گذرگاههاي اصلي ساخته اند. قنديلهاي آويزان از سقف ها در اثر داشتن ناخالصيها، زنگهاي مختلف به خود گرفته اند و آنهايي كه تركيبات همراه نداشته و يا كمتر دارند به صورت بلورهاي شيشه اي بسيار شفاف مشاهده مي شوند. زيباترين پديده طبيعي اين غار به صورت قنديلهاي تماشايي معمولا در اطراف چشمه ها و تالابهاي كف آن قابل مشاهده است. در اثر فرو رفتن آب به طبقات زيرين غار و كم شدن عمق تالابها، كريستالها و قنديلهاي بلورين خطوط ديدني و بسيار جالبي را تشكيل داده اند.

در حال حاضر اين غار به سه بخش فرهنگي، تفريحي و ورزشي تقسيم شده است. بخش ورزشي آن تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره نوردان قرار مي گيرد و حدود 4 كيلومتر است كه البته هنوز انتهاي آن كشف نشده است. بخش تفريحي غار نيز كه جهت بازديد عموم مورد استفاده قرار مي گيرد حدود 2 كيلومتر مسير مستقيم است كه گفته مي شود اين مسير تنها 3/1 كل غار است. بخش فرهنگي غار نيز در بخش جنوبي آن قرار دارد؛ قسمت اصلي آن دالاني است طبيعي كه جهت برگزاري مراسم مختلف مورد استفاده قرار مي گيرد، البته اين دالان هيچ گونه راه خروجي به بيرون نداشته و راه خروجي آن به صورت مصنوعي كنده شده اما خود دالان تماما طبيعي بوده است. غار كتله خور از لحاظ كيفيت بلورها و قنديلها، زيبایي و تعدد طبقات اولين غار آهكي جهان شناخته شده است. غار كتله خور، غاري است آهكي كه در برخي نقاط آن گل رس و خاكهاي حاوي اكسيد آهن قابل مشاهده است. اين غار از نظر سني تقريبا همسن غار عليصدر همدان است، البته اين دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. يكي اينكه غار عليصدر همدان غاري است كاملا آبي اما غار كتله خور زنجان غاري است تقريبا خشكي. دوم اينكه آهكهاي غار كتله خور نسبت به آهكهاي غار عليصدر بسيار خالص تر است كه اين خود عاملي است جهت زيباتر شدن غار، چرا كه خالص بودن آهكها موجب شفافيت آنها و در نتيجه عبور نور از قنديل ها مي شود. يك نكته جالب توجه در رابطه با غار كتله خور اين است كه شواهد و بررسي هاي انجام شده مؤيد اين موضوع است كه اين غار در نهايت به غار عليصدر در همدان متصل مي شود. همچنين يكي ديگر از عجايب و زيبايي هاي اين غار تعدد طبقات آن است كه اين گونه غارها در جهان بسيار كم نظير هستند. گمان مي رود حدود 700 متر اوليه اين غار قطري حدود 70 سانتيمتر داشته است به طوري كه رهنوردان اوليه غار اين مسير 700 متري را به صورت سينه خيز طي كرده و مسير خود را با علامتگذاري مشخص كرده اند. 100 متر ابتداي غار محل زندگي انسانهاي نخستين بوده است كه اين موضوع را اسكلت 80 انساني كه در اين محل پيدا شده است تأييد مي كند. اين غار داراي بخشهاي ديگري است كه به ترتيب، ميدان شير خوابيده، ميدان بيستون، ميدان چهل ستون، سه راهي كوهي، ميدان پنج شير، تالار عروس، تونل قنديلي، اتاق عقد، پاي فيل، شتر با جهاز، عروس و داماد، ميدان شمع، دو جادوگر، نخل سوخته، ميدان مريم مقدس و ... را مي توان نام برد، كه تمامي اين بخشها حاصل تجمع هاي مختلف آهكي است كه هر كدام بر اساس شباهتي كه به يكي از اشياء اطراف ما داشته اند به اين اسامي خوانده مي شوند.

يكي از ويژگيهاي منحصر به فرد اين غار را مي توان وجود ستونكهاي آهكي عظيم دانست كه حاصل به هم پيوستن استالاگتيت ها و استالاگميت هاي آهكي هستند كه باعث شده اند كه اين غار خود، نگهدارنده خود باشد يعني اينكه اين ستونهاي عظيم نقش نگهدارنده هايي را بازي مي كنند كه مانع از فرو ريختن سقف غار مي شود. اين غار در مراحل اوليه تشكيل خود غاري آبي بوده است كه در اثر فعل و انفعالات توده هاي عظيمي از سنگها از توده اصلي جدا شده اند. تشكيل طبقات متعدد اين غار باعث شده است كه آب به طبقات زيرين نفوذ كرده و عملا غار تبديل به غاري خشكي گردد. از ديگر ويژگيهاي بارز اين غار وجود قنديلهاي زيبا و شفاف آهكي و استالاگتيت هاي گل كلمي است. وجود چشمه هاي آب بسيار زلال در اطراف اين غار و حفره هاي متعدد طبيعي هم از ويژگيهاي منحصر به فرد اين غار است. علاوه بر تمامي اين مسائل در غار كتله خور همان طور كه در قبل آمد مي توان تجمع هاي متفاوتي مشاهده كرد كه يكي از اين تجمع هاي زيبا و جالب توجه استالاگميت هايي است كه بسيار شبيه به عروس و داماد هستند و به همين اسم نامگذاري شده اند. اين غار در طول 120 ميليون سالي كه از عمرش مي گذرد دستخوش تغيير و تحولات بسياري شده است. از تغييرات طبيعي اين غار مي توان به شكستگيهاي حاصل از زمين لرزه ها، گسل خوردگيها، لغزش ها و ريزش ها اشاره كرد.