 |
| ماهنامه شماره 46 - صفحه 4 |
بازار طهران (1) جلال فرهمند farahmand@www.iichs.org شهرهاي قديمي جهان بر پايه نياز شكل گرفتند. از اولين نيازهاي روزمره انسانها، خورد و خوراك و لباس و وسائل ابتدايي زيستي بود. با پيشرفت تمدن نيازهاي بشري گسترش يافت و صنعت اندك اندك شكل گرفت. زيور آلات، وسايل تجملاتي، لباسهاي گرانقيمت، ادويه و ... بر نيازهاي ابتدايي اضافه شدند و صدها كالاي جديد وارد چرخه اقتصادي شد. شهرها گسترش يافتند و جمعيت فزوني گرفت. داد و ستد كالا نيز به تبع آن دچار تغييرات عمده اي شد. ديگر نمي شد در ميدانهاي عمومي و يا در معابر شهري به فروش اجناس پرداخت. مغازه ها شكل گرفتند. براي رضايت خريداران امكاناتي فراهم گرديد كه آنان از سرماي زمستان و گرماي تابستان آسوده باشند. مغازه ها روبه روي هم و زير يك سقف قرار گرفتند. بازار شكل گرفت. شهرهاي ايران نيز مستثني از اين امر نبود. تمدن ايراني، ديرينه بود. جاده ابريشم نيز نيروي محركه بازارهاي ايراني بود. اين جاده كه به شهرهاي ميان راه مي رسيد وارد بازار اين شهرها مي شد. باراندازهاي اين شهرها، كاروانسراها و بازارهاي شهر بودند. شهرهاي بين راه بر حسب اين امر كوچك يا بزرگ بودند. بازار تبريز و اصفهان، كه در مسير اين جاده قرار داشتند، به منتهي عظمت و شكوه رسيدند، ولي شهرهايي كه در مسير قرار نداشتند بازاري معمولي داشتند. طهران نيز يكي از شهرها و روستاهاي حاشيه اي بود. طهران اين ده نشسته در دامنه البرز در ابتداي سالهاي قرن دوازدهم قمري دل از آغا محمد خان برده بود. پايتختي اين شهر رونق و اعتبار براي آن آورد. روستايي كه تا آن زمان نام چنداني نداشت و حاشيه ري مخروبه آن زمان بود. بالطبع بازار آن رونقي نداشت و بازارچه اي بيش نبود. اندك اندك از دوره فتحعلي شاه بازار طهران رونقي گرفت. مهاجرت مردمان شهرهاي ديگر به سوي دارالخلافه به رونق آن افزود. بازاري كه شكل گرفت حول و حوش ارگ سلطنتي بود. يعني نقطه جنوبي پايتخت. كوچه و پس كوچه هاي اين بازار اسلوب خاصي نداشت. مشاغل و مغازه ها درهم و برهم و بي ربط بود. رونق طهران با آغاز سلطنت سلطان صاحبقران بيشتر گرديد. امير كبير در رونق آن تأثير بسزايي داشت و تيمچه امير يادگاري از او. سبزه ميدان، دروازه بازار بود. بازارهاي متعدد و مساجد زيادي در بازار ساخته شد. اين امر پيوند دين و اقتصاد را مي رساند. در 1269ق در محله بازار فقط 17 كاروانسرا و يك تيمچه بود. در حالي كه در سال 1320ق، 34 كاروانسرا ديده مي شود. به عبارت ديگر در مدت 50 سال تعداد كاروانسراها در بازار سه برابر گرديد. اصناف شكل و شمايلي پيدا كردند و همكاران يك صنف تقريباً در كنار هم قرار گرفتند. تعدادي از اصناف عبارت بودند از: آيينه ساز، آجيل فروش، ارسي دوز، خراط، فرش فروشي، كبابي، كفشدوزي، صفاري، آهنگري، نجاري و ... و دهها شغل و صنف ديگر. مشاغل عجيب و غريبي نيز بودند كه الآن براي ما ناآشناست مانند: آوازه خوان، آلوفروش، بندزن، پيش كش نويس، تعزيه خوان، جلودار، چراغچي، چاووشي، خشت مال، خاصه تراش، خاك كش، رمال، زنبوركچي، شال پيچ، عزب دفتر، فيلبان باشي، لوطي باشي و ... . در طول بيش از دويست سال از عمر بازار طهران فرهنگ خاصي نيز در آن رواج يافته بود. اعضاي يك صنف معمولاً پشت هم را داشتند. با اتفاقاتي كه براي يك صنف پيش مي آمد، همچون زمان ما، يعني مثل اتحاديه هاي كارگري به پشتواني همصنفان خود فراخوانده مي شدند و در بسياري از مواقع در خواسته هاي خود نيز موفق مي شدند. از سويي روي ديگر بازار به مذهب بود. حضور مساجد متعدد در بازار رابط دين و دنيا بود. با اين وضع علما نفوذ فراواني در جامعه بازاري داشتند. به زبان ديگر نبض بازار در دستان علما بود. در درگيريهاي اقتصادي و سياسي نقش مؤثر بازار به وضوح به چشم مي خورد. در قضيه رژي و خصوصاً مشروطه نقش بازار نقش اصلي بود. بستن بازار در آن زمان نقشي حياتي داشت. در دوره معاصر با اينكه نقش بازار همچون دوره مشروطه نبود ولي يكي از اركان اصلي پيروزي انقلاب اسلامي بود. در اين شماره و شماره بعدي بهارستان عكسهاي مربوط به بازار طهران در دوره مشروطه و عصر پهلوي ارائه مي شود. --------------------------------------------- منابع: 1. آمار دارالخلافه تهران، سيروس سعدونديان و منصوره اتحاديه. 2. بازارهاي ايراني، حسين سلطان زاده. 3. اينجا طهران است ...، منصوره اتحاديه.
دهنه ورودي بازار بازار و عبور عابران زن و مرد در آن؛ عكس مربوط به يكي از كتب چاپ سنگي است گذر عابران پياده و سواره در بازار و ايجاد درگيري در آنجا سفارت انگليس و بست نشيني تعدادي از بازاريان در آن قهوه خانه اي در بازار مغازه پارچه فروشي نمازگزاران در بازار (مسجد سيد عزيزالله) نماز جماعت در يكي از مساجد بازار (مسجد سلطاني) محله پشت بازار امين السلطان [3573-4ع] صنف مسگر [3574-4ع] صنف آهنگر [124031-275م] انجمن نظارت بر انتخابات مجلس در محله بازار [3579-4ع] صنف مسگر |
))
))
))
))
))
))
))
))
))
))
))
))
))
ارسال به دوستان
نسخه قابل چاپ
