» سيكاها (آبشارها)

در جنوب پل گرگر يا پل دروازه (آبشارها)، در سمت چپ و راست رودخانه طاق هايي چند با ساختمانهايي كه آب را از بالا دست گرفته و به درون مرتبه هاي پائين تر سرازير مي كند بنام سيكا معروف و نمايان است. اين بناها كه تعداد آنها را در سمت چپ رودخانه در حدود شانزده و در سمت راست نيز به همين حدود تعدادي از خراب و آباد ديده مي شوند محل آسياب هاي گندم خوردكني و تهيه آرد به وسيله استفاده از قوه آب رودخانه هاست كه آب از ارتفاعي به مرتبه زيرين فرو مي جهد و سنگ آسياب را به گردش و چرخش در مي آورده است. در حدود 40 سال پيش به جاي آسيابهاي پيشين، بجز يكي دو سه دستگاه كه بصورت آسياب باقي مانده، كارخانه هاي روغن كنجد («ارده» كشي)، يخ سازي و نيروگاه برق قرار داشته و يكي دو زيرزمين خشك با هواگير و سوراخ هاي روشنائي براي مردم در تابستان گرم شوشتر جاي استراحت نيمروز تابستان است و بقيه آنها مخروبه و متروك مانده اند.

شكل و سبك ساختماني اين آسيابها درست نشان مي دهد كه شايد از زمانهاي خيلي پيش يعني از روزگار حفر آبراه گرگر و بستن بند ميزان، با استفاده از نيروي آب، تعبيه آسيابها كرده اند و ساختمان آنها ابداً شباهتي به آنچه در دزفول در محل رعنا بنام اسيوآي رعنا در بستر رود دز وجود دارند و مي گويند آسيابهاي گندم خوردكني بوده اند ندارند و كاملاً با آنها متفاوتند. در گوشه سمت چپ يعني مشرق پل چسبيده به پل گرگر آثار يك جرز و پي پل قديمي و ستوني از آن باقي مانده است كه به احتمال همين ستون يكي از پي هاي پل قديمي گرگر است و در همين ضلع شرقي رودخانه چهار مجراي وسيع سنگي وجود دارد كه آب رودخانه را به درون آبراه ديگر مي اندازد.

آبراهه ها و مجاري آب منشعب از گرگر از سمت شرق رودخانه جدا شده و در زير پل گرگر آثار مجاري و تمهيدات آبرساني و آب بري عهد ساساني قابل ملاحظه است. تفاوت آشكار ديگري كه بين آسيابهاي سيكا در شوشتر و اسيوآي رعنا در دزفول وجود دارد آنست كه اسيوآي رعنا در بستر رودخانه دز قرار دارند در حالي كه سيكاي شوشتر در كنار رود گرگر واقعند و پيدا است كه به روزگار آباداني اين تاسيسات و تا ساليان دراز آب رودخانه حتي به پي حريم سيكا هم نزديك نبوده است و بتدريج بندها خراب و زمين ها شسته شده و اكنون آب به پي هاي بناهاي سيكا مي رسد، با وجود اين يك آبراهه آب مورد احتياج بناهاي سيكا را به آنها مي رساند و تاسيسات به هيچوجه در بستر رودخانه نيست و در ارتفاعي مشرف به آن است.

سيكاها و فرار از گرما

در كتاب «شوشتر يعني خوبتر» در رابطه با سيكا چنين نوشته شده است:

«يكي ديگر از بناهاي قديمي كه بسيار زيبا و قابل توجه مي باشد سيكا است كه در رابطه با استفاده از منابع آب خدادادي منطقه مكاني با هواي خنك و نسيمي فرح بخش كه از روي آب بلند مي شود. اگر از بالاي پل گرگر در ضلع جنوبي به پايين نگاه كنيد منظره آبشارها و سيكا ديده مي شود.

سيكا محلي است با اتاقك ها و راهروهاي باريك كه در كنار آنها جوي آب روان است و منافذي مشرف به رود گرگر دارد. اين مكان در تابستان محل تفريح مردم مخصوصاً آقايان است. كساني كه از شوشتر بازديد مي كنند، بي شك به محل سيكا نيز مي روند و از منظره آن لذت مي برند.

در محل سيكا جريان آب از بالا بسمت پايين با فشار زياد پايين آمده و با قدرتي كه در گذشته داشته چرخ آسياب را براي تهيه آرد گندم به حركت در مي آورد. در گذشته كارخانه يخ شوشتر نيز در محل سيكاها قرار داشته است.

در فصل تابستان در اتاقكهاي سيكا هواي خنك و مطبوعي جريان دارد، زيرا باد گرم وقتي از روي آب بلند مي شود و وارد اتاقك ها مي شود نسيم دلپذيري را به همراه مي آورد و باعث خنكي مردمي كه براي فرار از گرما بدانجا آمده اند مي شود.»

سيكا، دومين نيروگاه برق آبي در ايران و اولين تامين كننده نيروي برق در شوشتر

در سايت خبري وزارت نيرو نيز در رابطه با نيروگاه برق آبي در آبشارهاي شوشتر مطلب زير درج شده است:

آبشارهاي شوشتر نخستين نيروگاه برق شهر شوشتر بوده است.

«نخستين نيرو گاه شخصي برق شوشتر در محوطه تاريخي آبشارهاي شوشتر با تاسيسات آبي و تاريخي منصوب به دوره هخامنشي و ساساني در سال 1312 راه اندازي شده است.

به گزارش واحد اطلاع رساني سازمان ميراث فرهنگي كشور ، بر اساس تحقيق حميد فرخ احمدي كارشناس باستان شناسي آب و برق خوزستان علي نمكي شوشتري نخستين شخصي است كه در سال 1312 با استفاده از امكانات فني آن زمان به ساخت و نصب دو دستگاه نيروگاه آبي در منطقه آبشارهاي شوشتر اقدام كرده است.

ساخت اين نيروگاه در كانالي با عرض يك متر ، در مكاني با ارتفاع ريزش 3 متر در محل پروانه ها و دو دستگاه دينام در ارتفاع 5/4 متري پروانه ها در سال به طول انجاميد.

دينام ها و پروانه ها از امكانات شركت نفت آن زمان تهيه و ساير تجهيزات در محل طراحي و ساخته شدند. اين نيروگاه آبي با نام موسسه نمكي با خروج دو رشته برق 110 ولت از هر دينام توزيع برق در 4 بخش شهر را عهده دار بود.

در سال 1314 با توجه به مصرف كم نبودن كنتور ، توزيع و فروش برق به صورت رشته لامپ صورت مي گرفت به طوري كه در هر منزل يك رشته لامپ نصب و بابت بهاي مصرفي ماهيانه مبلغ 45 ريال دريافت مي شد. اين نيروگاه برق 350 منزل مسكوني و نيز 400 رشته لامپ 25 تا 60 واتي رشنايي معابر و خيابان را تامين مي كرد.

پرسنل مؤسسه برق نمكي اعم از توليد و توزيع و تغيير در مجموع متشكل از 7 نفر بوده كه يكي از آنها به نام حاج عبدالكريم نمكي شوشتر هم اكنون در حال حيات و ساكن اهواز است.

اين موسسه عليرغم افزايش راندمان در سال 1323 به دتليل عدم درآمد كافي و نياز بيشتر به برق در مواجهه با مشكلات سرانجام در سال 1327 از ادامه كار بازماند.

مؤسسه نمكي همچنين در سال 1321 با احداث يك دستگاه پروانه گردش با استفاده از نيروي محركه آب و يك دستگاه پمپ تك سيلندر با اقدام به نصب تاسيسات توليد و توزيع آب شرب آب مورد نياز 300 خانوار شهري را تامين مي كرد.

مؤسسه مستوفي زاده دومين موسسه اي بود كه به علت نياز روز افزون به برق در سال 1323 نسبت به نصب نيروگاه برق با ظرفيت دو برابر مؤسسه برق نمكي با ولتاژ برق 220 ولت اقدام كرد و تا سال 1343 كه برق مورد نياز شهرستان شوشتر از طريق خطوط انتقال سد دز تامين شد به كار خود ادامه داد.

گفتني است تاسيسات آبي تاريخي شوشتر منصوب به دوره هاي هخامنشي و ساساني كه از جمله محوطه هاي شاخص شوشتر محسوب مي شود به منظور كنترل و استفاده آب و عبور از رودخانه هاي خروشان و پر آب در منطقه بويژه كارون ايجاد شده اند.»

همچنين خبر گزاري موج 30شهريور83 خبر زير را درج كرده بود :

مروري بر نيروگاه هاي برق آبي كشور

«بهره برداري مؤثر از منابع آب با هدف استفاده از انرژي آن از گذشته هاي دور مورد توجه ايرانيان بوده و شايد بتوان ايران را در كاربرد انرژي آبي از جمله ملت هاي پيشرو در اين زمينه قلمداد كرد و بسياري از سازه هاي آبي باستاني كشور بين 1300 تا 1700 سال قدمت دارند .

اولين نيروگاه آبي كوچك ايران در سال 1308 در همدان و در محلي به نام عباس آباد، با دو واحد نيروگاهي در كوه هاي الوند نصب شد و پس از آن نيروگاه آبي شوشتر بر روي رودخانه شوشتر با قدرت 1000 كيلووات مورد بهره برداري قرار گرفت....»

--------------------------------------------

منبع: سايت شوشترنما