» صد و پنجاه سال پيش، كردستان

جلال فرهمند

farahmand@www.iichs.org

اواخر قرن سيزدهم قمري كردستان و اروميه و شهرهاي حاشيه اي آن دچار كشمكشها و درگيريهايي بود كه عامل اصلي آن شيخ عبيدالله شمزيني كرد مقيم خاك عثماني و حمزه آغا رئيس ايل منگور بودند. اين آشوبها چنان وسعت گرفت كه ناصرالدين شاه، اميرنظام حسنعلي خان گروسي را مأمور سركوب آنها كرد.

حكومت مجموعه ولايات كرمانشاهان، همدان، نهاوند و تويسركان به ضميمه كردستان به وي تفويض شد. اميرنظام از بزرگان سياسي نظامي ايران بود. وي كه سالها در خدمت محمدشاه بود در عمليات فتح و محاصره هرات در زمان محمدشاه و پسرش ناصرالدين شاه شركت داشت. وي حتي در دفع فتنه بابيه زنجان به سال 1267 نيز شركت داشت و سالها سفير ايران در اسلامبول بود.

حضور وي در كردستان با توجه به شناخت دقيقش از منطقه موجب اين گرديد كه فتنه شيخ عبيدالله كه با غارت و حمله به ديگر طوايف كرد خسارتهاي زيادي به ايران مي نمود به پايان برسد و تا مدتي اين منطقه روي آرامش به خود ببيند.

ويژگي خاص طبيعي منطقه كردستان يعني كوهستاني بودن آن موجب مي گرديد كه حكومت مركزي كمتر بتواند بر آن احاطه پيدا كند بدين خاطر همواره حكومت مركزي با تباني رؤساي قبايل و عشاير كرد و جلب رضايت آنان و حتي وصلت خانوادگي با آنان سعي داشت نفوذ خود را در آن حفظ نمايد.

ميرزا حسين خان ديوان بيگي از بزرگان اين منطقه وضعيت اين منطقه در اين زمان را چنين شرح مي دهد: كردستان داراي يك شهر و هفده بلوك حاكم نشين است ... ايالت بزرگي است. اغلب كوه است. جلگه و زمين صاف و هموار كم دارد، لكن داراي دهات و قصبات آباد داير است و بالنسبه به شهرهاي ايران و ولايات ديگر خيلي مي توان گفت آباد است. آب و هواي آنجا از حيث اشتهاد مستغني از تعريف است. شاعري گفته است:

به جاي سرمه سپاهيانيان كشند به ديده        

اگر صبا به سپاهان برد غبار سنندج

وي درباره شهر سنندج مي نويسد:

         سنندج شهر و مركز كردستان و "سنه" مخفف آن است. شهري است داراي هشت الي ده هزار خانوار. سواد و نمايش باشكوهي دارد. به واسطه اين كه در بلندي و پستي خانه هاي آنجا ساخته شده خيلي قشنگ به نظر مي آيد. عمارت بسيار عالي كه دارالولايه آنجاست، امان الله خان بزرگ جد واليهاي كردستان در سنه 1222 در سلطنت فتحعلي شاه بنا كرده. (از كتاب خاطرات ديوان بيگي، ص30)

عكسهاي اين مجموعه منتخبي از عكسهاي كردستان در حدود 150 سال پيش است.

عكسهايي از حاكمان اين ولايت، شهرهاي سنندج، ديوان دره، مهاباد و ... و عكسهايي از شخصيتهاي قبيله اي و عشيره اي با هم مي بينيم:

02-639-2ع فرمانفرما در شكار	01-639-2ع فرمانفرما با اجزاء مخصوص خودشان هنگام آمدن به طهران	00-638-2ع اميرنظام، فرمانفرما، عبدالحسين خان، قاسم خان سرتيپ
00-636-2ع بهجة الملك امير تومان نايب الحكومه	01-635-2ع آصف ديوان	03-634-2ع شهر سنندج (سنه)
00-633-2ع بهجة الملك امير تومان با اجزاي دولت	00-632-2ع عمارت خسروي در شهر سنندج (مركز دارالاياله)	02-626-2ع كدخدايان، تمرخان بيك
01-626-2ع قريه ديواندره	02-623-2ع عبدالله بيك پيشكار سقز با طايفه اش	01-623-2ع حاجي سليم خان ميرپنج با طايفه اش
01-622-2ع دورنماي شهر سقز	02-619-2ع خانزاده هاي سقز	05-617-2ع دورنماي شهر ساوجبلاغ (مهاباد)
03-617-2ع تيراندازي توپ در خارج شهر ساوجبلاغ (مهاباد)	00-615-2ع ظفرالدوله امير تومان نايب الحكومه ساوجبلاغ و قادر آقاي ميرپنج با رؤساي طايقه منگور	00-613-2ع نجفقلي خان ميرپنج با صاحب منصبان سواره قراپاپاغ
01-610-2ع مفتي ساوجبلاغ (مهاباد)		00-604-2ع قادر رئيس ايل كورك با حسن آقا برادرش و حسن آقا عموزاده خود