» اردبيل شهر مقدس

مورخان قديمي مانند نويسنده حدودالعالم، اردبيل را واژه‏اي اوستايي دانسته‏اند كه از دو كلمه « ارتا» (مقدس) و « ويل» (شهر) به معني شهر مقدس تركيب شده است. بسياري از مورخان اسلامي، همچون ياقوت حموي و فردوسي شاعر نامدار ايران، بناي اين شهر را به فيروز پادشاه ساساني (489-457م) نسبت مي‎دهند و آن را « بادان پيروز» ناميده‏اند.

فردوسي در شاهنامه آورده است :     

دگر كرد بادان پيروز نام                  همه جاي شادي و آرام و كام

كه اكنون خواني همي اردبيل            كه قيصر بدو دارد از داد ميل

از آنجا كه نام اردبيل در داستان ويس و رامين از آثار ادبي دوره اشكانيان آمده، چنين مي‏نمايد كه اين شهر بيش از 1500 سال قدمت تاريخي دارد. در زمان حمله اعراب به ايران و به ويژه هنگام فتح آذربايجان، بيشترين تلاش آنان متوجه مركز آن يعني اردبيل بود. هنگام فتح ايران به دست اعراب ــ سال 22 هجري ــ اردبيل بزرگ‏ترين شهر آذربايجان بود كه به دست سپاهيان اسلام افتاد. اين شهر در زمان خلفاي بني اميه (41-33هـ . ق) مركز ايالت آذربايجان بود.

شاه اسماعيل براي تشكيل حكومت واحد ايراني، از اردبيل قيام كرد و همه ولايات را مطيع ساخت، شورشها را خواباند و ملوك‏الطوايفي را از بين برد. وي سپس بر اوضاع آشفته ايران مسلط شد و تبريز را در سال 906 هجري پايتخت رسمي ايران كرد. از آنجا كه حكمران اردبيل از خاندان صفوي انتخاب شده بود و اين شهر مدفن اجداد صفوي هم بود، ديگر باره آن را مقدس خواندند. به علاوه در زمان صفويان، هر كس گناهي مي‏كرد از ترس مجازات به اردبيل پناهنده مي‏شد و از هرگونه آسيبي در امان مي‏ماند. از اين رو، به دارالامان نيز معروف بود. اردبيل در دوره صفوي از لحاظ سياسي و اقتصادي سرآمد شهرهاي ايران بود. اين شهر در مسير شاهراه تجارتي ايران و اروپا قرار داشت و ابريشم وارده از گيلان، از اردبيل به اروپا صادر مي‏شد. اين امر، در پيشرفت اقتصادي و افزايش درآمد مردم تأثيري مهم داشت.

در آغاز قرن 19 ميلادي، عباس ميرزا نايب‏السلطنه قاجار، مركز ستاد سپاهيان خود را در اردبيل قرار داد و به كمك افسران فرانسوي قلعه‏اي در برابر قواي مهاجم روس بنا كرد كه بعدها تبديل به زندان شد و آن را نارين قلعه ناميده‏اند. در جنگ ايران و روس در 1218 هجري قمري، قواي روسيه به اردبيل حمله كردند. تا تنظيم عهدنامه تركمانچاي، اين شهر در اشغال بيگانه بود. در اين زمان (1245هـ .ق) همه اشياي قيمتي و بي‏همتاي مقبره شيخ صفي‏الدين و زينت‏آلات ديگر مقبره‏ها و كتابهاي مهم كتابخانه اردبيل كه شاه عباس وقف كرده بود و از كتابهاي خطي نفيس و بي نظير و بي همتا بود غارت شد. اين اشياء و كتابهاي نفيس هم اكنون در موزه‏هاي مسكو و لنينگراد نگهداري مي‏شود.

پس از انتقال قدرت و امور وليعهدنشين قاجار به تبريز، اردبيل كه تا اين موقع داراي اهميت و اعتبار ويژه بوده از رونق افتاد و راههاي تجارتي روسيه از اردبيل به تبريز تغيير مسير داد. با احداث راه‏آهن تبريز- جلفا ارتباط اقتصادي اين شهر قطع شد و از آن همه تجارت و صادرات و واردات مهم، جز كاروانسراهاي متروك چيزي باقي نماند. از رونق افتادن تجارت اين شهر سبب مهاجرت انبوهي از مردم آن به تهران و تبريز شد.

 در زمان ضعف سلسله قاجار، به ويژه پس از جنگ جهاني اول، برخي از افراد ايلات و شاهسونها شهر اردبيل را بارها غارت كردند و خسارت فراوان به مردم شهر وارد آوردند. رويدادهايي مانند زلزله‏هاي پياپي، هجوم قبايل و اقوام گوناگون، و تاخت و تاز بيگانگان رفته رفته سبب شد اردبيل از پيشرفت و ترقي بازماند. در سالهاي گذشته، اين شهر توسعه يافته و بر اهميت و وسعت آن افزوده شده است. به گونه‎اي كه امروزه، يكي از شهرهاي آباد و پرجمعيت و فعال اقتصادي استان است. همچنين اين شهر به خاطر وجود آثار تاريخي و به ويژه مقبره‏هاي خاندان شيخ صفي و همجواري‏اش با آبهاي گرم سرعين يكي از كانونهاي جلب جهانگرد است كه هر ساله هزاران نفر را از استان آذربايجان شرقي و ديگر استانهاي همجوار و تهران به خود جلب مي‏كند. (برگرفته از كتاب استان اردبيل از حسن زنده دل و دستياران)

1/582-2ع	578-2ع	579-2ع
576-2ع	577-2ع	574-2ع
575-2ع	572-2ع	573-2ع
570-2ع	571-2ع	566-2ع