شنيدن اخبار و مروري كوتاه بر وضع فعلي منطقه قفقاز و ذكر اتفاقات و حوادث آن موجب بهت و وحشت آدمي مي‌شود. درگيريها و كشت و كشتاري كه دو طرف متخاصم يعني اهالي منطقه و روسها انجام مي‌دهند موجب تأثر و تأسف است. شايد در نگاه اول فقط احساس تأثر باشد ولي در نگاهي عميق‌تر تفكر برانگيزاست  كه چرا اين وقايع به اين شدت و حدّت است؟

 سرّ اين حوادث به چهار قرن قبل بازمي‌گردد، يعني زماني كه امپراطوري روسيه سعي مي‌كرد سري ميان قدرتهاي آن روز جهان برافرازد و از سوي ديگر بر وسعت امپراطوريش از جنوب بيفزايد. اهالي اين منطقه كه مسلمان بودند و از ايران تبعيت مي‌كردند در خان‌نشينها و حكومتهاي محلي متمركز بودند و ميزان اطاعت آنان از ايران نيز بستگي به قدرت و زور حكومت مركزي ايران داشت.

سالها قبل از برآمدن حكومت قاجاريه روسها پي در پي به اين منطقه مي‌تاختند. همچنان كه قبايل مختلف اين منطقه با قدرت نظامي پيشرفته روسها درمي‌افتادند، نيروي روس نيز با توپخانه پيشرفته‌ خود زمين قفقاز را به اصطلاح شخم مي‌زد و زير و رو مي‌كرد و احدي از صغير و كبير را زنده نمي‌گذاشت به طوري كه جنگهاي اين منطقه بدترين و سخت‌ترين جنگهاي آن روز روسيه تعبير مي‌شود و بسياري از سربازان روس از ترس اعزام به جبهه قفقاز از ارتش مي‌گريختند. اين كشت و كشتارها همواره در ياد مردم منطقه باقي ماند.

 شيخ شامل يكي از بزرگان منطقه داغستان معروفترين سرداران مقاومت مردم اين منطقه بود. تولد وي همزمان است با روي كار آمدن دومين شاه قاجار يعني فتحعلي شاه. شاه كه در دو جنگ پي در پي كل منطقه شمال رود ارس را به روسها واگذار كرده بود ديگر توان مبارزه نداشت و پس از آن الحاق مجدد اين منطقه به ايران  آرزويي بيش نبود، ولي اهالي منطقه قفقاز و از جمله سردار بزرگ آنان شيخ شامل دست از مبارزه برنداشتند. جنگهاي سي و پنج ساله وي از حماسه‌آميزترين جنگهاي اين منطقه است.

سرانجام اين مقاومت شيخ به دليل خستگي مردم شمال قفقاز، برتري كمي نيروي روسها و برتري كيفي تسليحات آنان و حمايت نكردن قدرتهاي همسايه (ايران و عثماني) درهم شكست. مرگ شيخ شامل در 25 ذيقعده 1287 در مدينه عربستان اتفاق افتاد، ولي مقاومتهاي كوچك منطقه‌اي همچنان ادامه داشت هرچند روسها منطقه قفقاز و جنوب آن تا مرز ايران را فتح كرده بودند.

ظلم و جور روسها تا سال 1917 و انقلاب اكتبر ادامه يافت و اين انقلاب فترتي بود براي قفقاز. مجدداً قبايل و بزرگان قفقاز به اتحاد برخاستند و حكومتي محلي تشكيل دادند به طوري كه حكومت تازه تأسيس شوروي نيز از آن نگران بود و حتي استالين براي حل آن به اين منطقه اعزام شد. حمله اين بار بلشويكها حتي از حملات روسهاي تزاري خصمانه‌تر و سبعانه‌تر بود. به طوري كه مي‌توان گفت از اين منطقه چيزي باقي نماند. استيصال بزرگان قفقاز به آنجا رسيده بود كه حتي نواده شيخ شامل يعني ملاحسين شامل به دولت ضعيف ايران و حكومت احمدشاه متوسل شد ولي چه سود كه حكومت ايران خود توان نگهداري خودش را نداشت.

نامه ملاحسين شامل و كمك خواهي وي از احمدشاه را با هم مي‌خوانيم:

وزارت امور خارجه

محرمانه

خلاصه ترجمه عريضه نواده شيخ شامل به حضور اعليحضرت همايوني

چون قشون روسيه سابقاً تهديد كردند مملكت ما را و غرضشان غلبه به ممالك جنوبي و حكومت مشرق و افناء حكومتهاي جنوبي بوده به اين جهت جدّ مرحومم امام شامل به اسم اسلام و استقلال بر ضد روسيه قيام كرد و به طوري بايست مجاهده كرد ليكن بعد از غلبه و مظفريت بزرگ به واسطه صدمات فوق‌العاده و تمام شدن قواي جنگي و تنهايي و همراهي نكردن دول اسلاميه مجبور به تسليم شد و بعد از آن روسها شروع كردند در شدت و به سختي بر ملل شرقيه، و حال كه موقع فرصت براي ما فراهم شده و راه نجات و فلاح خودمان و مملكت را در اين يافتيم كه سعي كنيم در اقامه استقلال خودمان چون يقين ماست كه مقصد روسيه فقط احياء حالت اجتماعي به محو كردن اقوام شرقيه است در خودشان، چنانچه قشون دنيكن بر ما مهاجمه كردند شكست خوردند بعد از آن قشون كمونيست تهاجم كردند و شروع كردند در قتل و غارت و فناء ما كلاً و خواستند مجبور كنند ماها را در قبول مسلك. به اين جهت ناچاراً اعلان جهاد كردم چنانچه جدم سابقاً نموده... شمالي قفقاز در اين جهاد با بنده اتفاق كردند و غلبه كرد قشون ما بر دشمن و غنائم بسيار گرفتيم و موفق شديم بر اخراج دشمن از قسمت مملكت خودمان ليكن در موقع شكست ... جنگ به حال توقف ماند و حالت شمالي قفقاز در انفراد از ساير ملل چنان شد كه سابق بود. به اين جهت از اعليحضرت مسئلت مي‌كنم به نام ملل قفقاز كه از دول اروپا خواهش فرمايند براي اعانت و همراهي ماها در تأمين منافع مشتركه و هرگاه استدعاي ما به اجابت مقرون شود اهالي كوهستاني قفقاز به زودي قيام خواهند كرد در مقابله دشمنان خود و ممانعت آنها را از دخول در اقطار جنوبي و تضرعاً از آن اعليحضرت استدعاي اجابت مي‌نمائيم در عرض خودتان. پاينده باد مقام آن اعليحضرت بر فلك سعادت و محفوظ شود ملل ايران در زير رايت مظفريت آن اعليحضرت در همه زمانها.

تحريراً در پنجم ربيع‌الاخر 1339

رئيس ملل شمالي قفقاز و رئيس حكومت جنوبي

                                                       عبده ملا حسین شامل