 |
| ماهنامه شماره 23 - صفحه 3 |
» عمله طرب جلال فرهمند farahmand@www.iichs.org آدم ابوالبشر از همان آغاز خلقت موسيقي را شناخت. صداي حركت آب در جويبار و يا صداي چهچهه بلبل در باغ ساده ترين شكل آن بود. معلوم نيست از چه زماني بشر با « ابزار» دست به اجراي موسيقي زد، ولي به هر حال موسيقي جزء يكي از اصلي‌ترين هنرهاي بشري قرار گرفت. سابقه چندين هزار ساله مؤيد اين نظر است. بعدها كه اين هنر از حالت خصوصي و شخصي و براي دل نواختن خارج شد و به عرصه اجتماعي پاي گذاشت جنبه تجاري نيز بر آن افزوده گشت. اين امر موجب آن شد كه تعداد زيادي از افراد به دنبال نان پي آن باشند. در ايران نيز اين امر مستثني از ساير نقاط جهان نبود. موسيقي قديمي ايراني تلفيقي از موسيقي‌هاي مختلف اقوام مهاجر و مهاجم است. اقوام مهاجر و مهاجم چون اعراب، مغول، ترك و... علاوه بر اينكه توشه‌هايي از ايران برگرفتند، توشه‌اي نيز از خود به يادگار گذاشتند كه موسيقي جديد و باقي مانده فعلي منشعب از آن است. اسلام به عنوان ديني كه مخالف موسيقي غنايي است و آن را حرام مي‌شمرد موجب بي‌رونقي نوعي از موسيقي شد كه تنها در محافل خصوصي و يا حتي دربار شاهان باقي ماند. هر چند ساير موسيقي‌ها همچون موسيقي‌هايي كه جنبه نظامي و عزاداري داشت مشكلي در اجرا نداشت. با آرام شدن اوضاع ايران پس از طي دوره حمله افغانها تا اوايل حكومت قاجاريه، موسيقي در دربار ناصرالدين شاه احياء شد. وي با علاقه‌اي كه به صنايع ظريفه و هنرهايي چون نقاشي و موسيقي ابراز مي‌داشت، جمعي از اين هنروران را به گرد خود ايجاد نمود. مجالس و محافل داخلي دربار در شادي و عيش و نوش محل هنرنمايي انواع گروههاي نوازنده و خواننده و رقصنده شد. در دوره ناصري سه گروه متفاوت نوازنده قابل شناسايي هستند: 1. دسته‌هاي موزيك نظامي كه با سازهاي بادي و كوبه‌اي ايراني و اروپايي در سلامهاي رسمي در روزهاي عيد و جشن و مراسم تعزيه‌خواني شاهانه در تكيه دولت حاضر مي‌شدند. اين دسته‌ها را استادان موسيقي غربي و ايراني رهبري مي‌كردند. 2. دسته‌هاي نوازندگان غيرنظامي كه سازهايشان بيشتر زهي بود، آنها را ” عمله طرب خاصه “ مي‌ناميدند. اينان كارشان چندان ارزش هنري نداشت ولي اكثريت با اينان بود. 3. هنرمندان برجسته و قابل موسيقي كه معمولاً به صورت تكنوازي هر يك با ساز مورد علاقه خود، تار يا كمانچه و سنتور براي شاه مي‌نواختند. اين دسته چه در اجتماع و چه در دربار بسيار اندك بودند. در دوره قاجار عمله طرب جايگاه چندان مطلوبي نداشتند. اوژن فلاندن جهانگرد اروپايي سبب بي قدر و اعتباري اهل موسيقي ايران را پرداختن اشخاص حقير و بي سر و پا به هنر موسيقي دانسته و نوشته: موسيقي ايران به دست لوطيان و اشخاص بي سرو پا افتاده است. وي راست مي‌گفت. براي همين به اين اشخاص عمله طرب اطلاق مي‌شد. بيشتر اين افراد از آدمهاي فرودست و بيكار و خيابان گرد و يا غيرمسلماناني (خصوصاً جهود) بودند كه در منطقه « سيروس» فعلي مي‌زيستند و تا بيست و پنج سال پيش مغازه‌هاي مطربي آنان در آن خيابان پا برجا بود. عكسهاي اين شماره منتخبي از سه گروه ذكر شده است كه با هم مي‌بينيم.
|
ارسال به دوستان
نسخه قابل چاپ
