» عكسهاي تاريخي ارگ بم

رضا فراستي ¹

زلزله اخير بم موجب شد تا علاوه بر خسارت‌هاي جاني و مالي فراوان، به ميراث فرهنگي كشور به خصوص بزرگترين بناي خشتي جهان يعني ارگ بم نيز آسيب جدي وارد شده و تخريب گردد. بديهي است جمع‌آوري اطلاعات راجع به ارگ مذكور مي‌تواند در بازسازي آن مؤثر واقع شود.

در اينجا تعداد پانزده قطعه عكس مربوط به ارگ بم موجود در مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران با ذكر شماره عكس در مؤسسه و توضيحات آن به شرح زير براي استفاده متخصصين، پژوهشگران و علاقه‌مندان معرفي مي‌گردند. قديمي‌ترين عكس مربوط به اواخر حكومت ناصرالدين شاه قاجار و جديدترين آن مربوط به سال 1350 شمسي است.

1– شماره عكس 655-2

عنوان: عبدالحسين ميرزا فرمانفرما حاكم كرمان و عده‌اي از خوانين بمي در بالاي قلعه بم.

در زير عكس چنين نوشته شده: ” فرمان فرما با خوانين بمي در بالاي قلعه بم“

اين عكس كه اصل  (original) است، منظره‌اي مستقيم از ارگ بم ارائه نمي‌كند ولي براي استناد عكس بعدي آورده شد.

 2- شماره عكس 656-2

عنوان : استقرار سربازان دولتي در قلعه بم

در زير عكس چنين نوشته شده: ” قلعه بم كه الان سرباز ساخلوي ²در آنجا سكني دارد صفحه 28 كتاب“ ³

اين عكس اصل است و در ادامه عكس قبلي در آلبوم عبدالحسين ميرزا فرمانفرما به دست آمد. فرمانفرما از سال 1309 قمري تا سال 1311 و مجدداً از سال 1312 تا  سال 1314 حاكم كرمان بود.⁴

بدين ترتيب اين قديمي‌ترين عكس مربوط به ارگ بم است كه در مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران وجود دارد.

 3- شماره عكس 2232-4

عنوان : نمايي از ارگ بم

در پشت عكس چنين نوشته شده :   ” بم ـ قلعه و عمارات آن نمره 17"

DEPARTMENT DE TOURISME ET DE PROPAGAND

اين عكس به نظر مي‌رسد كه اصل نيست. از مجموعه عكسهاي عبدالله والا صاحب امتياز و مدير مجله تهران مصور به دست آمد و شايد براي چاپ در مجله مذكور تهيه شده. فهرست عكس‌هاي تاريخي مجله تهران مصور و تعدادي منابع ديگر توسط مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران تهيه و از آنها بانك اطلاعاتي به نام ” عكس‌هاي چاپ شده در كتابها و مجلات “ ساخته شده است. در بانك مذكور جستجو گرديد ولي اطلاعاتي از چاپ اين عكس در مجله فوق به دست نيامد.

با توجه به لباسهاي اشخاص و شباهت نوع اين منظره عكس با دو عكس بعدي به نظر مي‌رسد اين عكس مربوط به اواخر دوره قاجاريه باشد.

4- شماره عكس 5621 – 1

عنوان : نمايي از ارگ بم

5 -  شماره عكس : 5622- 1

عنوان : نمايي از ارگ بم

هر دو عكس فوق اصل مي‌باشند، در ادامه يكديگر قرار دارند و جزء عكسهاي متفرقه به دست آمده‌اند. با توجه به لباس نظامي شخص موجود در عكس‌ها، تاريخ آنها اواخر دوره قاجاره تا 1308 شمسي تخمين زده مي‌شود.

6-  شماره عكس 10-151 ص

عنوان : ارگ بم

در پشت عكس مهر دايره شكل به سجع ”بم فتو درخشان“ وجود دارد. اين عكس در مجموعه عكس‌هاي جهانشاه صمصام بختيار به دست آمد. او از 11/11/1333 تا سال 1336 شمسي استاندار كرمان بود. از اين‌رو به نظر مي‌رسد عكس مربوط به زمان تصدي وي است. 

عنوان : دورنماي ارگ بم

  7 - شماره عكس 5478-1  

  8- شماره عكس 5479-1

عنوان : دورنماي ارگ بم

9- شماره عكس 5474

عنوان : حاكم‌نشين قلعه از درون ارگ بم

10- شماره عكس 5477-1

عنوان : دروازه ارگ بم

11- شماره عكس 5473-1

عنوان : قسمتي از حصار ارگ بم

از رديف 7 تا 11 جزء مجموعه عكسهاي خانواده فرمانفرمائيان به دست آمد. در پشت همه آنها مهر زده photo vahe    Teheran

اين عكسها داراي شماره‌هاي 10-8-61-329  و  21-8-61-531  آن عكاسي مي‌باشند و در كتاب تاريخ كرمان (سالاريه) تأليف احمدعلي خان وزيري كرماني. تهران، دانشگاه تهران، 1340 در 18 صفحه پس از صفحه ” قعب“ چاپ شده‌اند. از اين‌رو عكسها مربوط به قبل از تاريخ انتشار كتاب مذكور مي‌باشند.

12- شماره عكس 383-137ف

عنوان : نماي ارگ بم

اين عكس نيز جزء مجموعه خانواده فرمانفرمائيان به دست آمد و اطلاعات ديگري از آن نداريم.

13- شماره عكس 107-266م

عنوان : نماي ارگ بم

در پشت اين عكس مهر زده شده   ”photo vahe Teheran “  4-5-7-F623

14- شماره عكس 6963-1

عنوان : دورنماي ارگ بم

15- شماره عكس 432-77968 ر

عنوان : نمايي از ارگ بم

در پشت عكس چنين نوشته شده است: ”بيادبود مسافرت بم پنجم مهر ماه 1350“

 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -  - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

1. مدير اطلاع‌رساني مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران.

2. ساخلو: گروهي از سربازان كه در مكاني جاي گزيده و به حفظ و نگاهباني آن گماشته شده باشند. اين كلمه تركي است و فرهنگستان پادگان را به جاي آن برگزيده است. (لغت‌نامه دهخدا ذيل ساخلو)

3. با بررسيهاي به عمل آمده ”صفحه 28 كتاب “ براي نگارنده نامشخص است.

4. احمدعلي وزيري كرماني. تاريخ كرمان (سالاريه). تهران، دانشگاه تهران، 1340. ص 440.