» محمدابراهيم باستاني پاريزي

بهاره فزوني

Fozooni@www.iichs.org

باستاني پاريزي (سوم دي ماه 1304- 5 فروردين 1393)، تاريخدان، نويسنده، پژوهشگر، شاعر، موسيقي‌پژوه و استاد بازنشستهٔ دانشگاه تهران. محمدابراهيم باستاني پاريزي متولد سوم دي ماه 1304، در روستاي پاريز از توابع شهرستان سيرجان در استان کرمان، فرزند حاج آخوند پاريزي  (مردي واعظ، معمم و مورد اعتماد که در سال 1309 به‌دستور جودت رئيس فرهنگ کرمان سمت مديريت دبستان پاريز را يافت)¹، تحصيلات ابتدايي را در پاريز به اتمام رساند، پس از دوسال ترک تحصيل اجباري، در سال ۱۳۲۰ تحصيلات خود را در دانشسراي مقدماتي کرمان ادامه داد و پس از اخذ ديپلم در سال ۱۳۲۵ براي ادامهٔ تحصيل به تهران آمد و در سال ۱۳۲۶ در رشتهٔ تاريخ در دانشگاه تهران تحصيلات خود را ادامه داد. ²

او پس از فارغ‌التحصيل شدن از دانشگاه تهران، براي انجام تعهد دبيري به کرمان بازگشت (1330-1337)، در همين زمان بود که با همسرش حبيبه حايري ازدواج کرد، سپس جهت ادامه تحصيل در مقطع دکترا وارد دانشکده ادبيات دانشگاه تهران شد، و از محضر اساتيدي چون دکتر محسن عزيزي، پورداوود و سعيد نفيسي بهره‌ برد. دوره دکتراي تاريخ را با ارايه پايان‌نامه‌‌اي درباره الکامل ابن اثير در دانشگاه تهران گذراند، و " استاد تمام" دانشگاه تهران شد (1338-1387). ³

در تهران با روزنامه‌ها و مجلات مختلفي همکاري داشت مانند: پولاد، بامداد، خاور، الفبا، تهران مصور، ناخدا، شهرآشوب، اميد، دانستنيها، ترقي، آسياي جوان، سپيد و سياه، تلاش، انديشه، راهنماي کتاب، يغما، وحيد، باستان‌شناسي، بررسيهاي تاريخي، اطلاعات، فردوسي، کيهان، بامشاد، نگين، خواندنيها، اميد ايران و... . ⁴

باستاني نويسندگي را با خواندن نشرياتي مانند حبل‌المتين، آينده و مهر شروع کرد. اولين نوشته‌هاي خود را در سالهاي ترک تحصيل اجباري (۱۳۱۸ و ۱۳۱۹) در قالب روزنامه ‌اي به نام باستان و مجله‌اي به نام نداي پاريز نوشت.

اولين نوشته او مقاله‌اي است با عنوان «تقصير با مردان است نه زنان» که در مجله بيداري کرمان چاپ شده بود (1321). پس از آن به عنوان نويسنده يا مترجم از زبانهاي عربي و فرانسه مقالات بي‌شماري در روزنامه‌ها و مجلات چاپ کرد. ⁵

فهرست کتابها‌ي باستاني پاريزي:

1. پيغمبر دزدان (چاپ هفدهم ۱۳۸۲) ۱۳۲۴

2. نشريه فرهنگ کرمان (چاپ کرمان) ۱۳۳۳

3. راهنماي آثار تاريخي کرمان (چاپ کرمان) ۱۳۳۵

4. دوره مجله هفت واد (چاپ کرمان) ۱۳۳۷ ــ ۱۳۳۶

5. تاريخ کرمان (تصحيح و تحشيه تاريخ وزيري، چاپ چهارم، ۱۳۷۴) ۱۳۴۰

6. منابع و مآخذ تاريخ کرمان ۱۳۴۰

7. سلجوقيان و غز در کرمان (چاپ دوم ۱۳۷۳) ۱۳۴۳

8. فرماندهان کرمان (تصحيح و تحشيه تاريخ شيخ يحيي، چاپ سوم، ۱۳۷۱) ۱۳۴۴

9. جغرافياي کرمان (تصحيح و تحشيه جغرافي وزيري، چاپ پنجم، ۱۳۸۴) ۱۳۴۶

10. گنجعلي خان (چاپ سوم ۱۳۶۷) ۱۳۵۳

11. وادي هفت واد (انجمن آثار ملي، جلد اول) ۱۳۵۵

12. تاريخ شاهي قراختائيان ۱۳۵۵

13. تذکره صفويه کرمان ۱۳۶۹

14. صحيفه الارشاد (پايان صفويه) ۱۳۸۴

مجموعه هفتي (سبعه ثمانيه)

1. خاتون هفت قلعه (چاپ ششم ۱۳۸۰) ۱۳۴۲

2. آسياي هفت سنگ (چاپ هفتم ۱۳۸۳) ۱۳۵۰

3. ناي هفت بند (چاپ ششم ۱۳۸۱) ۱۳۵۳

4. اژدهاي هفت سر (چاپ پنجم ۱۳۸۴) ۱۳۵۵

5. کوچه هفت پيچ (چاپ ششم ۱۳۷۰) ۱۳۵۵

6. زير اين هفت آسمان (چاپ پنجم ۱۳۶۸) ۱۳۵۸

7. سنگ هفت قلم (چاپ سوم ۱۳۶۸) ۱۳۵۸

8. هشت الهفت (چاپ دوم ۱۳۷۰) ۱۳۶۳و... ⁶

دکتر پاريزي بجز کتب و مقالات، شعر هم مي‌سرود، منتخبي از شعرهاي خود را در کتابي به نام «يادبود من» به چاپ رسانده‌ است (1327)، و در طي سالهاي متمادي شايد بيش از پنجاه مقدمه بر کتابهاي گوناگون نيز نوشته ‌است.

از راست: کيکاووس جهانداري، باستاني پاريزي، ضياءالدين سجادي، ايرج افشار، حبيب يغمايي و ابراهيم دهگان

باستاني پاريزي از طرف فرح پهلوي به عنوان هيئت امناي بنياد آرشام انتخاب شد و عضو انجمن ادبي فرهنگستان ايران بود و در سال 1348 جهت مبادلات فرهنگي بين ايران و روماني به بخارست و در همان سال بنا به دعوت دولت پاکستان و سازمان سنتو به آن کشور مسافرت نمود ، در سال 1349 براي بازديد و سخنراني در مجامع دانشگاهي به روماني و فرانسه سفر کرد. ⁷

دکتر  پاريزي مي گويد:

              من در همين مدت عمر ــ البته کوتاه خود ــ در مقايسه با عمر نوح بايد شکرگزار باشم که: جشن لغو امتياز نفت ۱۳۱۱ را در حالي که محصل سال دوم ابتدايي بودم در مدرسه پاريز ديدم، عبور کوکبه رضاشاه را در مهرماه ۱۳۲۰ در جاده ورودي سيرجان ــ در حالي که محصل سيکل اول دبيرستان بودم ــ ديدم، که شاه به طرف سرنوشت نامعلوم به بندرعباس مي‌رفت، ملي شدن نفت را مرور کردم ــ در حالي که دانشجوي رشته تاريخ دانشگاه تهران بودم. عبور تانک سپهبد زاهدي را در بيست و هشت مرداد ديدم ــ در حالي که در ميدان فردوسي قدم مي‌زدم. تعطيل پاريس و تشييع جنازه باشکوه مارشال دوگل را ديدم ــ در حالي که براي فرصت مطالعاتي در سي ته يونيورسيتر پاريس اطاق داشتم، کوروش آسوده بخواب که ما بيداريم را به گوش خود در پاسارگاد شنيدم، و طولي نکشيد که انقلاب اسلامي را ديدم در حالي که مجسمه شاه را بچه‌ها از وسط دانشگاه کندند و در خيابان شاهرضا (انقلاب) را به خاک کشيدند و تا خيابان حافظ رساندند و از پل حافظ به زير انداختند، سقوط برج‌هاي تجارت جهاني را از تجارت تلويزيون کانادا تورنتو مشاهده کردم که يک جيغ راه تا نيويورک بيشتر فاصله ندارد و بالاخره از همه مهم‌تر ــ همين که سال دو هزار ميلادي را درک کردم ــ که صد تا مورخ ديگر آرزوي آن را به گور بردند. همه اين‌ها حوادثي است که اگر بيهقي مي‌خواست تنها يکي از اين‌ها را در مدت عمر خود مشاهده کند براي ديدن هر يک هزار سال مي‌بايست انتظار بکشد. ⁸

دکتر محمدابراهيم باستاني پاريزي پس از يک ماه تحمل رنج بيماري کبد در 5 فروردين 1393 درگذشت.

شعري از باستاني پاريزي :

باز شب آمد و شد اول بيداريها                   من و سوداي دل و فکر گرفتاريها

شب خيالات و همه روز، تکاپوي حيات         خسته شد جان و تنم زين همه تکراريها

در ميان دو عدم، اين دو قدم راه چه بود؟      که کشيديم درين مرحله بس خواريها

دلخوشيها چو سرابم سوي خود بُرد، وليک   حيف از آن کوشش و طي کردن دشواريها

نوجواني بهوس رفت و از آن بر جا ماند         تنگي سينه و کم خوابي و بيماريها

سرگذشتي گُنه آلود و، حياتي مغشوش      خاطراتي سيه از ضبط خطاکاريها

کور سوئي نزد آخر به حيات ابدي                شمع جانم، که فدا شد به وفاداريها

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. حسين بهزادي اندوهجردي، تذکره شاعران کرمان: ستارگاه (صحيح: ستارگان) کرمان، شامل شرح احوال و آثار و نمونه اشعار ‎۴۱۰ تن شاعر کرماني از قديم‌ترين ايام تاکنون (تهران‎: هيرمند،‎۱۳۷۰)، ص 6.

2. http://fararu.com

3. مرتضي فرجيان، طنزسرايان ايران از مشروطه تا انقلاب (تهران‎: چاپ و نشر بنياد،‎۱۳۷۰)، ج1، ص 103.

4. محمدباقر برقعي، سخنوران نامي معاصر ايران (قم‎: نشر خرم، ‎۱۳۷۳ )،ج 1، ص‎443.

5. http://fararu.com

6. http://fa.wikipedia.org

7. مطبوعات عصر پهلوي به روايت اسناد ساواک (تهران‎: وزارت اطلاعات، مرکز بررسي اسناد تاريخي، ‎۱۳۸۲ )، ج 4، ص27.

8. http://www.tabnak.ir/fa/news