 |
| ماهنامه شماره 131 - صفحه 4 |
» اولين سفر شاه به ينگه دنيا جلال فرهمند
سرآغاز ارتباط ايران و امريکا بر پايه اقتصادي و فرهنگي بود. قبل از اينکه ايران و امريکا رابطه‌اي سياسي ايجاد کنند روابط اقتصاديشان را به واسطه کشور ديگري برقرار کردند. انگليس واسطه اين کار بود و در اوايل قرن 19 ابريشم ايران از اين طريق به امريکا حمل شد. و يا سالهاي بعد که کشت ترياک در ايران رونق گرفت بازرگانان امريکايي با توجه به مصرف زياد اين ماده در چين به بازرگاناني پيوستند که اين ماده مخدر را به آنجا صادر مي‌کردند و ترياک ايراني را به منقل چيني پيوند زدند و سود کلاني طبيعتاً به جيب. گروههاي تبشيري مذهبي هم با توجه به اعتقادات سفت و سخت گروههاي مذهبي امريکايي، به ايران اعزام شدند که البته نيت ظاهريشان آموزش مذهبي به مسيحيان ايراني و در اصل براي جذب بيشتر ايرانيان به مسيحيت بود. آنان بيشتر در آذربايجان که بسياري از مسيحيان ايراني و خصوصاً آشوريان در آنجا مي‌زيستند مستقر شدند و در کنار مدارسشان که جنبه فرهنگي داشت موسسات خيريه و بيمارستان هم تاسيس کردند. ايران در آغاز قرن 19در ورطه و گرداب بازيهاي بين‌المللي افتاده بود. افتادن در کشمکش دو همسايه نابکار آن روز ايران، يعني روس و انگليس و اضافه شدن قدرت ديگر اروپايي يعني ناپلئون فرانسوي به اين کشمکش سياسي و نظامي، ايران را از حال روز نه چندان خوشش رو به قبله کرد. چشم و گوش ايرانيان هم با بسته شدن دو قرارداد ترکمانچاي و گلستان اندکي باز شده بود و حداقلش اين بود که غير از اين سه کشور غدار، کشورهاي ديگري هم در جهان يافت مي‌شوند که مي‌توانند در اين بازي به نفع ايران تاثيرگذار باشند. يکي از اين کشورهاي تازه‌ياب امريکا بود. امريکايي که در آن روز به علت ناشناخته بودنش با تلفيقي از فارسي و ترکي، «ينگه دنيا» يا سرزمين جديد ناميده شد. سياست اميرکبير خارج کردن سياست وابستگي و ارتباط ايران با اين سه کشور بود. امريکا شايد به عنوان کشوري تازه تاسيس و آزادي طلب که تازه از استعمار انگليس نجات يافته بود مي‌توانست راهگشاي اين کار باشد. اولين قدم امير برقراري روابط با امريکا و قرارداد «عهدنامه کشتيراني و دوستي» بود که در اسلامبول به امضا رسيد (1230ش). و اين روابط تا 130سال علي الدوام برقرار بود. البته با اين عهدنامه سفيري مبادله نشد، بلکه چند سال بعد با تلاش ميرزا حسن سپهسالار در سفر خود به روسيه و ديدار با جان فاستر وزيرمختار امريکا در سن پترزبورگ اين امر محقق شد. با تاخيري حدوداً 32 ساله پس از قرارداد اميرکبير، اولين سفير امريکا به نام ساموئل بنجامين به ايران آمد. هر چند که اين سفارت رسماً کار خود را شروع کرد ولي تا سالها به دليل دخالتهاي نابجاي روس و انگليس نمايندگان سياسي امريکا چندان موفقيتي در کارها سياسي و اقتصادي به دست نمي‌آوردند. هر چند سياست آن روز امريکاييها، عدم مداخله در کشورهاي غير از حوزه امريکا بود و از سوي ديگر با توجه به بعد مسافتشان با ايران چندان علاقه‌اي هم به اين کار نداشتند. با چند سال تاخير از سوي ايران حاج حسينقلي خان صدرالسلطنه معروف به "حاجي واشنگتن" ــ که با فيلم مرحوم حاتمي به ياد همه مانده است ــ به امريکا رفت. در اولين ملاقات سفير بي‌پرده با رئيس جمهور امريکا صحبت کرد و خواستار شکستن انحصار ترکتازي قدرتهاي منطقه‌اي در ايران با حضور فعال‌تر امريکا در ايران شد که البته چندان مورد استقبال قرار نگرفت. سياست حضور در جهان با انتخاب تئودور روزولت در 1901 جدي‌تر شد. و به عبارت ديگر سياست منطقه‌اي امريکا که فقط محدود به قاره امريکا بود تغيير يافت. هر چند که در جريان وقايع مشروطه سفارت امريکا خط مشي بي‌طرفانه اتخاذ کرد ولي در جريان درگيريهاي تبريز يکي از اتباع امريکا به نام هارولد باسکرويل که به مشروطه‌خواهان پيوسته بود به دست عوامل استبداد به قتل رسيد که همين امر موجب ايجاد محبوبيتي نسبي نسبت به امريکاييان در ايران شد. پس از استقرار مشروطه روابط ايران و امريکا وارد دور تازه‌اي شد. مجلس که مي‌خواست ايران در جريان مسائل داخلي از شر دو قدرت مزاحم رهايي يابد در ارتباط بيشتر با کشور ثالت بي‌طرف اصرار مي‌ورزيد. بدين لحاظ با حضور مورگان شوستر کارشناس اقتصادي امريکا در ايران براي ايجاد اصلاحات پاي فشرد که با التيماتوم روس و انحلال مجلس اين طرح به شکست انجاميد. جنگ جهاني اول نقطه عطفي در سياست خارجي امريکاست. اين جنگ پاي امريکا را به اروپا و نهايتاً کل جهان باز کرد. ضعيف شدن کشورهاي اروپايي و از جمله انگليس و وقوع انقلاب اکتبر در روسيه به امريکا ــ که کمترين ضربه را از اين جنگ خورده بود ــ تواني بيشتر داد که به ابرقدرتي جديد تبديل گردد و سهم خود از دنيا بخواهد. اين غول از شيشه به درآمده بود و پاي خود را از قاره امريکا به همه جاي جهان افکند.
|
ارسال به دوستان
نسخه قابل چاپ
