اکبر مشعوف

دکتر مظفر بقايي ‌کرماني يکي از بحث‌انگيزترين چهره‌هاي سياسي تاريخ معاصر ايران در سال 1291 در کرمان متولد شد. پدرش ميرزا شهاب راوري کرماني از فعالان سياسي دورۀ مشروطه و نماينده کرمان در مجلس شوراي ملي در دوره چهارم بود. وي بجز مظفر، شش دختر به نامهاي ملکه، تاجي، مريم، رابعه، ايران‌دخت و اختر نيز داشت.

دکتر بقايي پس از آموختن مقدمات حساب و الفبا نزد پدر در شش سالگي وارد مدرسه نصرت ملي شد و تا سوم ابتدايي در همين مدرسه به تحصيل پرداخت. در سال 1300 به همراه پدر که به نمايندگي دوره چهارم مجلس راه يافته بود به تهران آمد و از کلاس چهارم تا هشتم را در مدرسه سيروس تهران و کلاسهاي هشتم و نهم را در مدرسه ادب گذراند و کلاس دهم را در مدرسه دارالفنون و کلاسهاي يازدهم و دوازدهم را در سالهاي 1307-1308 در مدرسه سن‌لويي سپري کرد. در سال 1308 در دورۀ دوم کنکور اعزام محصلين به خارج شرکت کرد و همراه عيسي سپهبدي، خسرو وارسته، علي‌اصغر سروش، غلامحسين صديقي، مجير شيباني و علي‌اکبر بينا راهي فرانسه شد و در دانشسراي مقدماتي « ليموژ» مشغول به تحصيل شد. او در سال 1932 سال چهارم دانشسرا را که مقدمه ورود دانشجويان به دانشسراي عالي کشور فرانسه بود به پايان رساند و در سال 1933 وارد دانشسراي عالي «سن‌کلو» شد و همزمان در رشته فلسفه دانشگاه «سوربن» هم تحصيل مي‌کرد.

بقايي قبل از دفاع از پايان نامه دکترا با موضوع «اخلاق ابن مسکويه» به دليل برهم خوردن روابط ايران و فرانسه در سال 1317 به تهران بازگشت و در مهر ماه 1318 وارد خدمت وظيفه گرديد. وي در سال 1320 وارد دانشکده ادبيات دانشگاه تهران گرديد و تا بهمن 1348 با رتبه دانشياري به تدريس پرداخت.

بقايي در اواخر سال 1319 با دختر وکيل‌الدوله ابراهيمي ازدواج کرد و اين ازدواج بيش از هشت سال دوام نيافت و ثمره اين ازدواج هم پسري بود که در يازده ماهگي درگذشت و ديگر ازدواج نکرد. در سال 1323 به صورت مأمور از دانشگاه تهران به رياست فرهنگ کرمان منصوب شد و تا آبان ماه 1324 اين مسؤليت را به عهده داشت. ¹

بقايي در فضاي سياسي بعد از شهريور 1320 وارد فعاليتهاي سياسي شد و به فعاليت در احزاب اتحاد ملي و کار پرداخت. سپس وارد حزب دمکرات ايران به رهبري قوام‌السلطنه شد و توانست در اين حزب رشد کند، به‌طوري که در سال 1326 عضو هيئت سرّي تصفيه و دبير حزب بود. در همين سال به عنوان نامزد اين حزب از کرمان به مجلس پانزدهم راه يافت. بقايي از دوستان علي زهري و عيسي سپهبدي از کارمندان سفارت فرانسه و حسن پاکروان (رئيس بعدي ساواک) و مادر فرانسويش امينه پاکروان بود. او با کمک اينان و حمايت سياسي سردار فاخر حکمت روزنامه شاهد را در 1326 تأسيس کرد.

بقايي در ابتداي دورۀ پانزدهم مجلس در جناح اکثريت بود اما پس از مدتي به اقليت مجلس پيوست و به استيضاح دولت ساعد پرداخت و با قرارداد نفتي «گس- گلشائيان» مخالفت نمود. وي در اعتراض به تقلبهاي صورت گرفته در انتخابات دوره شانزدهم مجلس همراه با دکتر مصدق و عده‌اي ديگر در دربار متحصن شد. همچنين براي جلوگيري از تقلب در انتخابات سازمان نگهبان آزادي را تشکيل داد.

در ارديبهشت 1330 به همراه خليل ملکي و ساير انشعابيون از حزب توده، حزب زحمتکشان را تأسيس کرد و به جبهه ملي پيوست. وبه عنوان يکي از اعضاي گروه همراه دکتر مصدق به لاهه رفت.

از اوايل سال 1331، بقايي به مخالفت با دولت مصدق پرداخت و سعي کرد خود را همراه آيت‌الله کاشاني نشان دهد. ولي همواره مورد نفرت فداييان اسلام و نيروهاي مذهبي بود.

در جريان قتل افشارطوس رئيس شهرباني حکومت مصدق يکي از متهمان اصلي بود. در جريان کودتاي 28 مرداد 1332 نقش فعالي داشت و به‌طور علني از شاه حمايت مي‌کرد. نيروهاي بقايي جزو کساني بودند که به منزل دکتر مصدق حمله کردند. مطبوعات پس از کودتا، بقايي را يکي از رهبران «قيام ملي» براي براندازي دولت مصدق معرفي کردند.

بقايي بعد از کودتا از شدت فعاليت سياسي خود کاست و در پي ناکامي در تصدي سمت نخست‌وزيري به دليل تحريک مردم دستگير و به مدت يک سال به صورت تبعيد در زاهدان به‌سر برد. با روي کار آمدن کندي او نيز در جمع مليون مجدداً فعال شد. در اسفند 1339 بار ديگر دستگير شد و اين دستگيري تا شهريور 1340 ادامه يافت. از مرداد 1350 مجدداًٌ حزب زحمتکشان را فعال کرد ولي اين بار فعاليت چشمگيري از حزب زحمتکشان ديده نشد.

در آستانه پيروزي انقلاب اسلامي سعي کرد، با انتشار اعلاميه‌ها و راه انداختن تظاهرات وارد صحنه سياست شود اما مورد توجه مردم قرار نگرفت. بقايي در 21 نير 1359 دستگير شد و مدتي را در زندان گذراند وي در 27 دي ماه 1364 به دعوت منصور رفيع‌زاده (آخرين رئيس شعبه ساواک در آمريکا) به آمريکا سفر کرد ولي بعد از بازگشت در اول فروردين 1366 در کرمان به دليل ارتباط با سازمانهاي جاسوسي بيگانه و توطئه عليه جمهوري اسلامي ايران دستگير شد و در 26 آبان 1366 بر اثر بيماري در بيمارستان مهر تهران درگذشت. ³

___________________________

1. چه کسي منحرف شد دکتر مصدق يا دکتر بقايي: متن مدافعات دکتر مظفر بقايي ‌کرماني در دادگاه تجديد نظر.([بي‌جا: بي‌نا]،1363)، ص 3-4

2. حسين آباديان، «بقايي‌کرماني، مظفر»، دانشنامه جهان اسلام، ج3، ص 612-613.

3. حسين آباديان، زندگينامه سياسي دکتر مظفر بقايي (تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، 1386)، اغلب صفحات.