زنان و جامعه    

زنان در تظاهرات مشروطه خواهي

فاطمه معزي

در انقلاب مشروطه شاهد حضور كم و بيش پر رنگ زنان هستيم، حال ديگر تقاضاي ‌آنان تنها نان نيست. زنان حاضر در تظاهرات اهداف و خواسته‌هاي خاص يا جدا از مردان ندارند. آنها پيش از اين انقلابي را نديده اند، از اخبار جهان بي اطلاع بودند و انجمن يا اجتماعي خاص براي آگاهي از سياست نداشتند. اما آنچه كه در وهله نخست موجب حضور آنها در تظاهرات شد حضور فعال روحانيون در تظاهرات بود. با گذشت زمان و استقرار مشروطيت در ايران حضور زنان در اجتماع و تظاهرات شكلي ديگر پيدا مي كند و كار به جايي مي رسد كه در جنگهاي بين مشروطه‌خواهان با حكومت شاهد حضورشان با پوشش مردانه در ميدانهاي نبرد هستيم.

يكي از ماجراهايي كه منجر به حضور زنان در تظاهرات خياباني شد دستگيري حاج شيخ محمد واعظ در روز 18 جمادي الاول 1324 به دستور صدراعظم وقت، عين‌الدوله بود. پس از دستگيري وي توسط سربازان يكي از عابران زن خبر اين اقدام دولتيان را به گوش ديگران رساند.¹ مردم براي جلوگيري از دستگيري واعظ محبوب خود با سربازان درگير شدند و سيدي جوان به نام سيد عبدالحميد در اين واقعه كشته شد و خود بهانه اي نو به دست مشروطه‌خواهان داد تا تقاضاهاي خود را تكرار كنند . مردم به سربازخانه حمله كرده واعظ را نجات دادند و به همراه او و با جسد سيد جوان به مسجد جامع رفتند. گزارشگر روزنامه حبل‌المتين از اين ماجرا شرحي دقيق مي‌دهد:

...قريب هزار زن و چند هزار نفر كسبه و طلاب و آقايان در مسجد جامع جمع و تمام شهر و بازارها بسته...سر كوچه ها و گذرها چاتمه سرباز و توي بازارها توپچي با تفنگ و قطار فشنگ ... غدغن شد زنان داخل بازارها نشوند بلكه در كوچه و محله هم غدغن بود و مي‌گرفتند. مثل اينكه در چند قراولخانه يكي دو زن را گرفته بودند از مسجد جامع آقايان فرستاده آنها را از دست سرباز خلاص كردند. ... جهت حكم عدم بيرون آمدن زنان اين است روز پيش كه روز اول اغتشاش و يوم چهارشنبه بود قريب صد زن از خيابان پشت سبزه ميدان مي‌رفتند كه آقاي آقا مير سيد محمد طباطبايي را به مسجد جامع بياورند عبورشان از درب ديوانخانه بود قزاق و سرباز و فراش به خيال اين كه اين زنها با ديوانخانه كار دارند بر آنها ريخته با چوب و ته تفنگ و چماق آنها را زده سر دو زن را هم شكستند اين خبر به آقايان رسيد بيشتر اسباب حيرتشان شد. ²

منابع ديگر تاريخ مشروطه همگي بر حضور پر رنگ زنان در اين روز اشاره دارند . گزارش سفارت انگليس در اين مورد چنين است:‌" همچنين زنها مويه كنان بر سر و سينه مي‌زدند و دولت را به نفرين و دعاي بد ياد مي‌كنند " ³ و سفير انگليس نيز به وزير خارجه مي‌نويسد: " در اين ميان زنهاي بسياري كه كفن پوشيده جمع مي‌شوند و ضمن سينه‌زني و نوحه‌سرايي سربازان را به باد دشنام مي گيرند و در بازارها به راه مي افتند".⁴ سرانجام اين اقدام منجر به مهاجرت كبراي روحانيون به قم و تحصن بخشي ديگر از مشروطه خواهان در سفارت انگليس و در نهايت صدور فرمان مشروطيت از سوي مظفرالدين شاه شد.

آیت الله سید محمد طباطبایی

محمد واعظ که خبر دستگیری او را زنان منتشر کردند

_______________________

1- كتاب آبي، به كوشش: احمد بشيري، تهران، نشر نو، 1363، ج1، ص 7.

2- " واقعات گذشته تهران "، حبل‌المتين، س 14، ش 9، ص 20-19.

3- كتاب آبي، ج 1، ص 9.

4- تاريخ استقرار مشروطيت در ايران، استخراج و تهيه: حسن معاصر، تهران، ابن سينا، 1347، ص 81.