زنان و جامعه

فاطمه معزي

قحطي سال 1277 درتهران با اقدامات شديد ناصرالدين شاه در ماه شعبان و فرمان او در خصوص باز کردن درهاي انبارهاي گندم به پايان نرسيد . در ماه رمضان اوضاع بغرنج تر شد و زنان که به مطالبات خود هنوز دست نيافته بودند باز راهي کوچه و خيابان شدند تا شايد اين مشکل به صورت واقعي حل شود و نان به سفره هاي خانه هايشان باز گردد . اين بار اقدام آنان تجمع در مقابل ارگ شاهي نبود بلکه اعتراض خود را به شيوه اي ديگر نشان دادند، گرچه اين اقدامات آنها را نزديکان شاه به نوعي " هرزگي " تعبير کردند. فرهاد ميرزا معتمدالدوله عموي ناصرالدين شاه و اليسون، وزير مختار انگليس، گزارشي کامل از اقدامات زنان در ماه رمضان ارائه مي دهند که در اين شماره مي خوانيم.

در ظهر روز 17 رمضان 1277 زنان به اعتراض در نبود نان به مسجد شاه رفتند و با ديدن شهباز خان قوريساول باشي او را مورد ضرب و شتم قرار دادند و بعد برادر امام جمعه تهران، آقاسيد مرتضي خاتون آبادي¹ را به زور و کشان کشان از مسجد خارج کردند تا به ارک برود و خواسته آنان را به شاه ابلاغ کند . اما ازدحام جمعيت مانع از رسيدن او به سوي ارک شد.²

 زنان معترض و خشمگين از مسجد راهي سفارتخانه هاي روس و انگليس شدند. «وزير مختار انگليس در خانه خود را بست، و سنگ و چوب به در خانه زدند. و در دروازه ارک قراول و سرباز ايستاد. هرزگي زنان شدت کرد. آقا علي پيشخدمت به در خانه مي رفت، از اسب کشيده کتک زدند ... دکاکين نانوايي را غارت کردند».³ اما در اين ميان شاه از جريان اغتشاش مجدد زنان ظاهراً بي خبر بود و در غروب بود که نسقچي او را در جريان وقايع روز گذاشت. به فرمان شاه محمدخان سپهسالار با سربازان خود مأمور سرکوب شورشيان شد. «در ميان طايفه نسوان يک دده سياهي بود که حمله مي آورد و چوب تخته دکان در دست داشت و به جمع سپهسالار هجوم مي آورد. به زحمت او را گرفته، وچند نفر ديگر از زنها را گرفته و گوش چند نفر از مردها را در ميان مسجد بريدند تا فتنه آرام گرفت و زنهای ديگر هم متفرق شدند . ... الحق زنها کمال هرزگي را کردند. هر روز نان کم بود و امروز به جهت غارت دکاکين نانوايي نان کمتر شد».⁴ اين اتفاق تنها در تهران نيفتاد، در قزوين نيز زنان در اعتراض به نبود نان به دارالحکومه حمله کردند.⁵ مشکل کمبود نان مشکلي نبود که با سرکوب زنان و يا اعدام کلانتر قابل حل باشد. مشکل از سويي بي کفايتي دولتمردان بود و از سوي ديگر انبارهايي که در آن گندم و ديگر محصولات غذايي احتکار شده بود و منافع مادي مانع از بازگشايي درهاي آنها مي شد.

 

دکان نانوایی دورۀ قاجار

_____________________________

1. اليسون وزير مختار انگليس در گزارش خود مي نويسد که امام جمعه تهران را از مسجد خارج کردند.  

2. عباس امانت، قبله عالم، ترجمه: حسن کامشاد، تهران، کارنامه، 1382، ص 502.

3. فريدون آدميت، انديشه ترقي و حکومت قانون، تهران، خوارزمي، 1351، ص 79.

4. همان، ص 79ـ 80.

5. عباس امانت.