راجع به کتابت و کتابت خوش (خوشنويسي) بسيار اخبار و احاديث نقل شده است، از جمله داستان واقعه جنگ بدر و پيروزي مسلمانان و شرط پيامبر اکرم (ص) راجع به آزادي که ياد دادن کتابت و سواد به مسلمانان بود. و يا اين حديث که: خط نيکو به روشن شدن حق و حقانيت مي‌افزايد و يا: «مَن احسن کتابة بسم الله الرحمن الرحيم وَجِبَت له الجنّة» و بسياري ديگر... موضوع اين مقاله، بازشناسي و معرفي برخي زنان خوشنويس «کاتب وحي» در ميان بسياري از گمنامان خوشنويس، بسيار زنان و برخي مردان مي‌باشد. به دليل تعداد کم ايشان تاريخ مورد مطالعه را از دوران قاجار عقب‌تر برده و وسعت تاريخ مورد مطالعه را از زمان صفويه که به نظر برخي از اهل تاريخ شروع واقعي تاريخ معاصر از اين زمان مي‌باشد؛ قرار داديم.

خوشنويسان که در تاريخ ايران و اسلام ظهور پيدا کردند بسيارند. و تقريباً تمامي ايشان با روحي که از سرچشمه‌اي زلال آبياري و تلطيف مي‌شد خط و کتابت را به مرحله‌اي رساندند که خط نقاشي شد و بيانگر آرزوها، دريافتها و نکات و نظرات واضع آن. بعضي در اعتلاي آن تا حدي پيش رفتند که محسود بدخواهان شده سر در راه هنر خويش گذاشتند چون مير عماد و بعضي ديگر کرسي جهانداري را رها ساخته و خود معبود آن فن گشتند چون بايسنقر ميرزا. در هر حال اين وادي پر پيچ و تاب، رهنورداني بسيار داشته است که زنان نيز برخي به آن پا گذاشتند و به مقام استادي نيز رسيدند و در اين مسير واضع روشها و آداب نويني نيز در نگارش شدند.

در ادامه به اختصار، فهرست گونه‌اي در معرفي برخي خوشنويسان زن در تاريخ معاصر ايران را ارائه مي‌دهيم.  

1. ام سلمه خانم بانوي خوشنويس و اديب و فاضل (شرح احوال وي در شماره 3 همين بخش از سايت آمده است).

2. خورشيد کلاه خانم. از بانوان خوشنويس قرن 14 ه.ق (شرح احوال وي در شماره 8 همين بخش از سايت آمده است).

3. ملافضه، خان باجي خانم. از بانوان، عالم، مدرس و خوشنويس (شرح احوال وي در شماره 9 همين بخش از سايت آمده است).

4. ضياء السلطنه، شاه بيگم، از زنان خوشنويس، هنرمند و شاعر، دختر فتحعلي شاه قاجار و خواهر محمد ميرزا مؤلف تذکره نقل مجلس. شاه بيگم تحت نظر مهد عليا، مادر شاه پرورش يافت و پس از مرگ مهد عليا همۀ اموالش به او منتقل شد. فتحعلي شاه علاقۀ فراواني به شاه بيگم داشت و بسيار مورد توجه او بود. به نوشته محمود ميرزا شاه بيگم فنون شعر و ادب را مدتي نزد وي فرا گرفت. خط شکسته و کتابت را خوش مي‌نوشت و در هنر خياطي و نقاشي نيز استاد بود. قرآني رحلي به خط نسخ و رقاع، کتابت خفي متوسط از او در کتابخانه آستانه حضرت معصومه (س) موجود است که رقم: «ضياء السلطنه بنت فتحعلي شاه و تاريخ 1265 ق» را دارد. به دليل فضل و کمالي که داشت فتحعلي شاه به او لقب ضياء السلطنه داد و مسئوليت مهمي به او سپرد. خواندن و نوشتن نامه‌هاي محرمانه فتحعلي شاه که وارد و صادر مي‌شد و نوشتن اشعار في البداهۀ شاه و نگهداري لباسها و صندوقهاي جواهرات سلطنتي و عرض حال زنان شاه بر عهدۀ او بود. ضياء السلطنه طبعي موزون و اشعاري لطيف داشت و به خواهش او محمود ميرزا تذکرة نقل مجلس را نوشت.

5. زينب دختر مقصود علي از زنان خوشنويس قرن 10 ه.ق. (شرح احوال وي در شماره 10 همين بخش از سايت آمده است).

6. زينب سلطان، از زنان خوشنويس قرن 10 ه.ق. دختر مقصود علي خوشنويس بود. به نوشته ميرزا حبيب اصفهاني مقصود علي از ترکان عثماني بود که در اوايل حکومت صفويان به ايران مهاجرت کرده بود. وي خوشنويسي را از پدرش فرا گرفت. يک نسخۀ ديوان شريف در کتابخانه مدرسه عالي شهيد مطهري به خط اوست که به قلم کتابت خفي خوش نوشته و رقم آن چنين است: «کتبها بنت مقصود علي، زينب سلطان».

7. سلطان بانو (سلطانم بانوي صفوي) از زنان نيکو کار و خوشنويس قرن 10 ه.ق. دختر شاه اسماعيل اول صفوي. به نوشته گلستان هنر، وي خوشنويسي را از دوست محمد هروي فرا گرفت. دو قطعه از مرقع بهرام به خط وي در کتابخانه خزينه اوقاف است. به قلم نيم دو دانگ متوسط با رقم «کتيبه سلطانم بنت اسمعيل الحسيني الصفوي».

 زنان خوشنويس (کاتبان وحي): مقدمه

 زنان خوشنويس (کاتبان وحي): صفحه 1

 زنان خوشنويس (کاتبان وحي): صفحه 3

 زنان خوشنويس (کاتبان وحي): صفحه 4 

عکس تزئینی است	عکس تزئینی است