طاهره شکوهي

سرتيپ علي اکبر درخشاني در سال ۱۲۷۴ در تهران متولد شد. پدر وي علينقي خان کنگرلو از خانواده هاي مهاجر قفقازي و از افسران بريگاد قزاق بود. درخشاني تحصيلات خود را از مکتب خانه آغاز کرد و سپس وارد مدرسه چهار کلاسه همت شد. پس از آن به مدرسه نظامي اطفال صاحب منصبان بريگاد قزاق رفت و بعد وارد مدرسه افسري ژاندارمري شد و سرانجام درجه افسري گرفت. وي از افسران پايه گذار ارتش جديد ايران بود که از زمان احمد شاه قاجار خدمت نظام خود را شروع کرده بود.¹ در سال ۱۲۹۷ از ژاندارمري استعفا داد و وارد ديويزيون قزاق شد و با درجه ستوان سومي به مآموريت گيلان رفت و در قشون متحدالشکل، درجه سرهنگ دومي گرفت و فرمانده قواي گيلان شد. پس از چندي با درجه سرهنگي به آذربايجان و بعد از آن به لرستان مأموريت يافت. از فرماندهيهاي ديگر او مي توان فرماندهي قشون مازندران، فرماندهي نيروهاي اروميه و حکومت کبيره و پشتکوه را نام برد. سال ۱۳۱۸ رئيس بازرسي کل املاک ساحلي رضاشاه شد و چهار سال بعد به معاونت لشکر تبريز منصوب گرديد و پس از مدتي با درجه سرتيپي به فرماندهي لشکر آذربايجان و ساير نيروهاي نظامي (شهرباني و ژاندارمري) آن منطقه و نيز همزمان به استانداري آذربايجان غربي منصوب شد. فرماندهي لشکر آذربايجان مصادف بود با بزرگترين مشکل آذربايجان در آن ايام، يعني استقرار نيروهاي نظامي شوروي در آن استان که به عناوين مختلف در کليه امور دخالت مي کرد و از طرف ديگر قيام حزب دموکرات آذربايجان، که منطقه را با بحران مواجه کرده بود.²

آذر ۱۳۲۴ دموکراتها با به محاصره درآوردن پادگان لشکر 3 تبريز از وارد شدن هر نوع آذوقه به پادگان جلوگيري مي کردند. از ستاد ارتش به فرماندهي لشکر دستور داده شده بود در مقابل شورشيان مقاومت نمايند، ولي سرتيپ درخشاني مقاومت را بي فايده و موجب محو تمام نيروها مي دانست. سرانجام روز 22 آذر 1324 لشکر آذربايجان به استناد دستور صادره از ستاد ارتش و بر طبق رأي شوراي افسران اسلحه را زمين مي گذارند و تسليم فرقه دمکرات آذربايجان مي گردند و سرتيپ درخشاني با نوشتن اعلاميه زير آن را تسليم پيشه وري مي نمايد:

به موجب تصميمي که در کميسيون افسران ارشد پادگان تبريز تشکيل گرديد اتخاذ شد به قصد جلوگيري از خونريزي، برادرکشي، اتلاف نفوس، غارت اموال دولت، تجار و ساير افراد دستور مي دهم که کليه پادگان تبريز اسلحه خود را زمين گذارده و بر طبق اعلاميه صادره رفتار نمايند. ³

فرمانده لشکر 3 آذربايجان- سرتيپ درخشاني

سرتيپ درخشاني و افسران، روز 28 آذر 1324به تهران مراجعت نمودند و بلافاصله درخشاني به علت تسليم شدن توقيف مي شود. روزنامه ها همه روزه صفحه اول روزنامه را به وقايع آذربايجان و تسليم ارتش اختصاص داده بودند و له و عليه او مطالبي منتشر مي کردند. هيئتي براي رسيدگي به عمل فرمانده لشکر تعيين شد، سرانجام محاکمه صورت گرفت و دادگاه بدوي با اکثريت آراء او را محکوم به حبس کرد، دادگاه تجديد نظر هم تشکيل گرديد و با اکثريت آراء او را به پانزده سال حبس محکوم نمودند، اما پس از دو سال و ده ماه از زندان آزاد شد.⁴ پس از قضيه آذربايجان و گذراندن زندان، درخشاني از مخالفان شناخته شده رژيم پهلوي بود و در نتيجه همواره از طرف رژيم تحت نظر بود. او نظر خود را همواره ابراز مي کرد از جمله در سال ۱۳۴۶ از يک فرصت استفاده کرد و با مهدي فرخ وارد مشاجره قلمي در مجله سپيد و سياه شد. در فروردين ۱۳۵۷ ساواک، درخشاني را به اتهام جاسوسي براي شوروي بازداشت کرد و در همان شب در زندان اوين به علت سکته درگذشت.⁵ بعد از انقلاب اسلامي خاطرات وي را خانواده اش به زبان فارسي منتشر کردند.

_________________________________

1. شاهرخ فرزاد، ويراستار، 21 آذر 1324 تشکيل فرقه دموکرات آذربايجان و نقش سيد حعفر پيشه وري در آن: خاطرات سرتيپ علي اکبر درخشاني، تهران: نشر شيرين، 1358، ص7 .

2. باقر عاقلي، شرح حال رجال سياسي و نظامي معاصر ايران، ج 2، تهران: نشر گفتار، نشر علم، 1380، ص 667-668.

3. جعفر مهدي نيا، زندگي سياسي ابراهيم حکيمي، تهران: اميد فردا، 1382، ص 225-227 .

4. شرح حال رجال سياسي و نظامي معاصر ايران، ج 2، ص 667 .

5. شاهرخ فرزاد، ص 12.