مظفر شاهدي

ميرزا حسن خان مشيرالدوله (حسن پيرنيا) هنگامي كه نتوانست بر زياده خواهي و اعمال فشارهاي وزير جنگ زورمدارش رضاخان لگام بزند، ناچار در 29 مهر 1302 در كاخ صاحبقرانيه به حضور احمد شاه رسيد و از مقام نخست‌وزيري استعفا داد. و چند روز بعد در 26 آبان 1302 رضاخان پس از مدتها تلاش و مقدمه چينيهاي پيدا و پنهان مأمور تشكيل كابينه شد.

ميرزا حسن خان مشيرالدوله فرزند ميرزا نصرالله خان مشيرالدوله در سال 1291ق در تبريز تولد يافت و تحصيلات مقدماتي خود را در تهران به پايان رسانيد و در سال 1307ق براي ادامه تحصيل به روسيه رفت و در رشته حقوق سياسي فارغ التحصيل شد. او در آغاز لقب مصباح الملك و سپس مشيرالملك داشت و هنگام وزارت خارجه پدرش در سال 1317ق به رياست دفتر وزارت امور خارجه منصوب شد. مشيرالملك در شعبان 1317 و با حمايت اتابك صدراعظم وقت مدرسه علوم سياسي را در تهران بنيان نهاد. در دو سفر ِ نخستِ مظفرالدين شاه به خارج از كشور مشيرالدوله او را همراهي مي كرد و در سال 1320ق وزيرمختار ايران  در سنت پترزبورگ شد. با آغاز نهضت مشروطيت، به صف مشروطه خواهان پيوست و در گرايش پدرش به سوي مشروطه خواهان نقش قابل توجهي ايفا كرد و با زد و بندهاي سياسي صورت گرفته پدرش ميرزا نصرالله خان پس از سقوط دولت عين الدوله اولين نخست وزير مشروطه شد.

ميرزا حسن خان مشيرالدوله در تنظيم قانون اساسي و نظام نامه انتخابات نقش قابل توجهي ايفا كرد و در كابينه ناصرالملك وزير خارجه شد. و با قرارداد 1907 مخالفت كرد و در كابينه هاي ديگر عصر مشروطيت نيز بارها به وزارت رسيد و در سال 1333 براي نخستين بار به رياست الوزرايي نايل آمد. در آن هنگام جنگ جهاني آغاز شده و ايران هم از سوي كشورهاي متخاصم مورد تجاوز قرار گرفته بود. به همين دليل مدت كوتاهي بعد به خاطر مشكلات عديده از نخست وزيري استعفا كرد و پس از چند سال در شوال 1338 بار ديگر بر اين مقام تكيه زد و با قرارداد 1919 مخالفت كرد و براي برخورد با شورش جنگل نيروهايي به آنجا فرستاد و به دستور او مخبرالسلطنه مأمور آذربايجان شد و موجبات قتل خياباني را فراهم آورد و در 5 آبان 1299 از مقام نخست وزيري كناره گيري كرد. در3 بهمن 1300 بار ديگر در اين سمت قرار گرفت و در خرداد 1302 هم براي چهارمين بار نخست وزير شد كه تا 29 مهر 1302 ادامه داشت. از مهمترين آثار مشيرالدوله تدوين تاريخ ايران باستان و كتابي درباره حقوق بين الملل است. مشيرالدوله نهايتاً در آبان 1314 در تهران درگذشت و در امامزاده صالح در تجريش به خاك سپرده شد.

منبع: ابراهيم صفايي. رهبران مشروطه، جلد اول، تهران، جاويدان و علمي، 1344، صص 459-491 .