پروانه بابايي

ميرزا اسماعيل خان ممتازالدوله فرزند ميرزا علي اكبر مكرم السلطنه فرزند آقا صمد صراف تبريزي در سال 1258ش در تبريز متولد شد. تحصيلات مقدماتي خود را در تبريز به پايان رساند و بعد از آن براي تحصيل در مقدمات حقوق و زبان فرانسه عازم استانبول گشت. وي در سال 1314ق به ايران بازگشت و در وزارت امور خارجه مشغول به كار شد. ممتازالدوله در سال 1315ق با عنوان نايب سفارت ايران به استانبول رفت و مدتي با سمت هاي كنسول و سركنسول ايران در آنجا مشغول به كار شد.

ممتازالدوله در اوايل صدارت سلطان عبدالمجيد ميرزا عين الدوله به تهران آمد و در دستگاه عين الدوله با سمت مترجمي مشغول به كار شد و بر حسب دستور دولت وقت قانون دادگستري را از تركي عثماني به فارسي ترجمه كرد و دولت با تصويب شاه اجراي آن را اعلام نمود.

ممتازالدوله با مشروطه خواهان همكاري مي كرد. در دوره اول انتخابات مجلس شوراي ملي چون مردم اراك به دليل اختلاف نتوانستند نماينده خود را انتخاب كنند، ممتازالدوله از مركز به عنوان نماينده اراك پيشنهاد شد و چون وارد مجلس شد، با راه يافتن به كميسون هاي مجلس به صف اعتداليون پيوست. پس از استعفاي احتشام السلطنه از رياست مجلس شوراي ملي در سال 1326ق ممتازالدوله در دوم ربيع الثاني همين سال به رياست مجلس شوراي ملي برگزيده شد.

به دنبال به توپ بسته شدن مجلس شورا، افزايش اختلاف ميان نمايندگان تندرو و معتدل و نيز عزيمت محمدعلي شاه به باغشاه، ممتازالدوله توانست توسط برادرش از دولت فرانسه پناهندگي سياسي بگيرد. پس از آن ممتازالدوله به لندن رفت و در مصاحبه مطبوعاتي به عنوان رئيس مجلس از اعمال خلاف و استبدادي اطرافيان محمدعلي شاه سخن گفت كه در روزنامه هاي آن زمان به چاپ رسيد. وي پس از چندي به عضويت انجمن طرفداران ايران درآمد. سپس به پاريس نزد برادرش ممتازالسلطنه وزيرمختار ايران رفت و عضويت انجمن ايرانيان مقيم در پاريس و جمعيت فرانسه و ايران را پذيرفت. پس از آن ممتازالدوله مرتب بين پاريس و لندن در سفر بود و توانست سردار اسعد را با خود همراه كند و به دنبال آن مقدمات قيام اصفهان و حمله مجاهدين به تهران را فراهم نمود.

پس از فتح تهران و عزل محمدعلي شاه، ممتازالدوله در سال 1327ق به تهران آمده به عنوان نماينده آذربايجان در مجلس شوراي ملي انتخاب گرديد. پس از آن وي در كابينه مستوفي الممالك عهده دار پست وزارت ماليه و وزارت پست و تلگراف بود. ممتازالدوله در سال 1329ق رئيس مجلس شد و در كابينه محمدعلي خان سپهداراعظم درهمين سال وزير ماليه و در كابينه نجفقلي خان صمصام السلطنه بختيازي عهده دار پست وزارت عدليه بود. وي در جريان قرارداد 1919 وثوق الدوله به جمع مخالفان پيوست و به كاشان تبعيد شد. پس از بركناري وثوق الدوله، ممتازالدوله به تهران بازگشت. در جريان كودتاي 1299 سيدضياء، نامِ ممتازالدوله جزو 70 نفري بود كه به دستور سيدضياء بازداشت شدند. ممتازالدوله در سال 1312ش در سن 54 سالگي در تهران درگذشت.

منابع

1- ع. م. زاوش. نخستين كارگزاران استعمار. 

2- علوي، ابوالحسن. رجال عصر مشروطيت. 

3- بامداد، مهدي. شرح حال رجال ايران. ج 1. 

4- عبدالله پور، احمد. وزراي معارف ايران.