مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران IICHS

بهاره فزوني

ناصرقلي معروف به ناصر اعتمادي (نصرالدوله)، برادرزاده حاجي مجدالدوله داماد ناصرالدين شاه و از رجال قاجار مي‌باشد، که در سال 1271 در تهران متولد شد. پس از اتمام تحصيلات ابتدايي و متوسطه به اروپا رفت. مدتها در روسيه در رشته نظام تحصيل کرد. پس از فراغت به آلمان رفت. و ده سال در آنجا اقامت داشت. پس از ورود به ايران با درجه سرهنگي وارد قزاقخانه شد. اولين شغل مهمي که به او داده شد، رياست محاسبات وزارت جنگ بود. سپس به فرماندهي قزاقخانه آذربايجان رسيد، و با درجه سرتيپي مدت سه سال و نيم در اين پست باقي ماند، بعد با همان سمت در اصفهان به درجه سرتيپي نائل آمد. در 1297 به وزارت داخله رسيد و سپس به حکمراني بنادر جنوب منصوب شد؛ که از آنجا به حکومت خمسه و زنجان مأمور گرديد¹.

نصرالدوله اعتمادي که بعدها به مقامات مهمي در قشون ايران ارتقاء يافت

در آغاز کودتاي 1299 که حاکم زنجان بود، به تهران احضار و هشت ماه زنداني شد، بعد از آزادي به کار آزاد و مطالعه درسي پرداخت. در زمان شهرباني محمد درگاهي به اتهام تشکيل کميته بلشويک، با وساطت آقايان ملک‌الشعراي بهار و سيد حسين زعيم، دستگير و به سمنان تبعيد شد. هنگامي که سرلشکر کوپال به رياست نظميه انتخاب گرديد، دستور آزادي ايشان صادر و موقع مراجعت به تهران به عضويت هيئت مديره شيلات منصوب شد، در سال 1317 در اواخر سلطنت رضا شاه مأمور خريد و حمل کارخانه ذوب آهن شد و به آلمان رفت. در برلين تمام مقدمات حمل ماشينها را فراهم کرد و به واسطه بروز جنگ و پيش‌آمد شهريور 20، ورود کارخانه ذوب آهن به ايران ممکن نگرديد ؛ به طوري که اعتمادي به نماينده سالنامه دنيا اظهار داشت که: «مهيج‌ترين خاطره زندگي من مأموريت حمل کارخانه ذوب آهن بود، که با علاقه ممتد رضاشاه نسبت به ورود و بهره‌برداري از کارخانه با وجود تهيه مقدمات به کشور وارد نشد». ²

بعد از برگشت به معاونت راه منصوب شد، چندي بعد در کابينه دوم علي سهيلي از 10 فروردين 1322 معاون نخست‌وزير شد، از 17 فروردين 1323 تا 15 شهريور 1323 وزير کشاورزي در کابينه دوم محمد ساعد؛ و از 22 آذر 1324 به استانداري خراسان منصوب شد و در سال 1325 عضو هيئت مديره بانک صنعتي معدني ايران و هيئت مديره شيلات ايران و شوروي شد³.

از راست به چپ صدر وزير دادگستري، ناصر اعتمادي معاون نخست‌وزير، ساعد وزير خارجه

زماني که در پستهاي نيابت توليت آستان‌ قدس و استانداري خراسان بود، علاوه بر انجام امور اداري و مالي که شامل‌ تأمين هزينه‌هاي لازم در بخشهاي مختلف آستان قدس همچون: بيمارستان شاه رضا، کتابخانه، نوانخانه، جذامي‌خانه ، مهمانخانه، دارالتربية شاهپور، دارالتوليه و... بود، اقدام به خريد املاک دوراب و سعدآباد در ناحيه تربت حيدريه نموده، و اقداماتي نيز براي انجام تعميرات و نوسازي در ايوان طلاي صحن نو (صحن آزادي)، ايوان طلاي صحن عتيق (صحن انقلاب)، پشت‌بام حرم مطهر و سراي شاهورديخان (از موقوفات آستان قدس) صورت داد، در برخي منابع آمده است که اعتمادي در دوران مسئوليتش کليه سنگهاي کف صحن قديم را که از دوره توليت وزيرنظام بوده، بر مي‌چيند و با سنگ خلج، سنگفرش مي‌نمايد.

نمونه‌اي از نامه‌ اعتمادي که خطاب به رؤساي ادارات و دوائر مختلف آستان قدس نوشته و در آن از منفعل بودن مديران گلايه‌مند است: «به طوري که مشاهده مي‌شود، اکثر پيشنهادات واصله از دوائر و شعب آستان قدس به طور حکايت و گزارش است، و انجام آن را موکول به نظر اينجانب مي‌کنند. خاطرنشان مي‌شود، رؤساي ادارات بايستي در انجام امور خود مطالعه، پس از تشخيص صرفه و صلاح با مسئوليتي که دارند، صريحاً اظهارنظر کنند تا دستور اقدام داده شود؛ چنانچه بر خلاف اين دستور پيشنهادي بفرستند، علاوه بر اينکه ترتيب اثر داده نمي‌شود، پيشنهاد دهنده مؤاخذه مي‌شود».⁴

نمونه امضاي ناصر اعتمادي

ناصر اعتمادي زبانهاي روسي و آلماني را خوب، و فرانسه و انگليسي را در حد متوسط مي‌دانست، عقيده اجتماعي وي اين بود:

بايد عدالت عمومي در اين کشور برقرار شود، تا به حساب همگي رسيدگي و مرا که بعد از نيم قرن خدمت به اين مملکت کليه ثروت پدري را از دست داده‌ام و باغ نگارستان معروف را که از پدر به من رسيده بود ذرع به ذرع فروختم، در زمره سايرين قرار ندهند، در مدتي‌که استاندارخراسان بودم پولهاي زيادي براي من مي‌فرستادند که از مقام خود سوء استفاده کرده و تشبثاتي نمايم، چنانکه براي تقسيم پارچه بين اهالي مشهد آنقدر مرا تحت فشار قرار دادند که شرم دارم مطلبي در اين باره بگويم؛ بله اينهاست نتيجه خرابکاري مملکت و اينهاست که عده‌اي نالايق و استفاده‌چي نمي‌گذارند عدالت اجتماعي در اين کشور برقرار شود⁵.

به نظر کاريکاتوريست" نصرالدوله اعتمادي هنوز که هنوز است در فکر باغ نگارستان است، که به او سخت بي‌وفائي کرد"

ناصر اعتمادي در سال 1328 در تهران درگذشت.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. باقر عاقلي، شرح حال رجال سياسي و نظامي معاصر ايران (تهران: نشر گفتار، نشر علم، 1380)، ج 1، ص136.

2. «باغ نگارستان باو بي‌وفائي کرد»، سالنامه دنيا، 3(1326):107.

3. محمود صارم درگزي، خاطرات ميرزا محمود صارم‌الممالک درگزي ( شيروان: شيلان، 1388)، ص 539.

4. سعيده جلاليان، «شرح حال و عملکرد نايب‌التوليه‌هاي آستان قدس رضوي در دوره پهلوي دوم (از 1320 تا 1330ش)»، شمسه، 3 (نشريه الکترونيکي سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوي). http://www.aqlibrary.ir

5. «باغ نگارستان باو بي‌وفائي کرد»، 108.