بهاره فزوني
منوچهر آگاه (1309-1391ش.) در رفسنجان متولد شد. بعد از گذراندن تحصيلات ابتدايي و متوسطه جهت ادامه تحصيل به انگلستان رفت و دكتراي خود را در رشته اقتصاد از دانشگاه آكسفورد اخذ نمود. وي در سال 1318 وارد خدمت دولتي شد و مشاغلي از جمله: كارمند بانک ملي ايران، كارمند صندوق در واشنگتن، رئيس دانشكده اقتصاد، وزير مشاور در امور اجرايي و ... را عهده‌دار بود. ضمناً در دانشكده بازرگاني و دانشگاه ملي و صنعتي و تهران نيز تدريس مي‌نمود. آگاه مدتي نيز نماينده بانكهاي ملي و مركزي ايران در مذاكرات عقد پيمان با آمريكا، آلمان، پاكستان و ژاپن نيز بوده و تأليفاتي نيز در زمينه اقتصادي و پول داشته است. از جمله: براي اصلاح اوضاع اجتماعي، قراردادهاي جديد نفت، مهاجرت علما ، علم اقتصاد، سياست اقتصادي ايران و ...1
منوچهر آگاه در 3 شهريور 1309 به دنيا آمد (پدرش مرحوم غلامرضا آگاه را که يزدي‌الاصل بود، پدر صنعت نوين پسته ايران مي‌دانند. وي احداث باغات وسيع پسته رفسنجان را با جذب سرمايه يزديها، باب کرد)2. تحصيلات ابتدايي را در دبستان ايرانشهر كرمان و متوسطه را در دبيرستان البرز تهران گذراند. وي در سنوات تحصيلي همواره شاگرد اول بود و در امتحانات نهايي ابتدايي و متوسطه در كرمان و تهران بين كليه داوطلبان رتبه اول را حائز شد و به دريافت مدال نائل گرديد3. در اواخر 1327 به انگلستان رفت و در دانشگاه ساوت همپتون لندن مشغول تحصيل رشته اقتصاد سياسي شد. در 1332 ليسانس گرفت و در دانشگاه كمبريج به تحصيل در دوره فوق ليسانس رشته اقتصاد سياسي پرداخت. و در 1337 به دريافت درجه فوق ليسانس موفق شد4. هنگام تحصيل در كمبريج، رئيس انجمن مسلمانان دانشگاه مزبور بود و فعاليتي شايسته از خود بروز داد5. در همين ايام، دانشگاه كمبريج به وي پيشنهاد كرد، در سال اول رشته اقتصاد تدريس كند، ولي نپذيرفت؛ و در دانشگاه آكسفورد به تحصيل در دوره دكترا پرداخت. پايان‌نامه دكتراي وي در مورد بانک شاهي و توسعه اقتصاديات ايراني است كه در 1338 گذرانيد و در آن دانشگاه رياست مجمع شرقيان را برعهده داشت.
پس از بازگشت به ايران، در 1338 با سمت كارشناس اقتصاد، در بانک ملي آغاز به كار كرد. در 1340 رياست تحقيقات و آمار و اداره بررسي اقتصادي بانک مركزي ايران را برعهده گرفت6. در اين مدت وي تدريس اقتصاد را در مدرسه عالي بانک، و در بانک مركزي ايران رياست اداره بررسيها و آمار اقتصادي را به عهده داشت. علاوه بر مدرسه عالي بانک، در مدرسه عالي بازرگاني، دانشگاه ملي ايران، دانشگاه تهران و دانشكده صنعتي نيز تدريس مي‌نمود7. از 1341 فصلنامه‌اي با نام مجله تحقيقات اقتصادي به زبان انگليسي منتشر ساخت كه به مؤسسه تحقيقات اقتصادي دانشگاه تهران اختصاص داشت و نشر آن تا 1354 ادامه يافت8. در بهمن 1342 از سوي صندوق بين‌المللي پول به عنوان كارشناس براي تأسيس بانک مركزي به سرالئون رفت9. سه يا چهار سال تا بهار 1343، او رئيس تحقيق و پژوهش در بانک مركزي ايران بود. او تعدادي اقتصاددان جوان تحصيلكرده در آمريكا و انگلستان را جذب نمود. آگاه در 1343 زماني كه معاون مديركل بانک مركزي خداداد فرمانفرمائيان، يكي از افراد خود، دكتر بهمن آبادان را به رياست بخش تحقيقات و پژوهش منصوب نمود، استعفا داد.
پس از ترك بانک مركزي، دكتر آگاه به تدريس اقتصاد و بانكداري در برخي از انستيتوهاي آموزشي، منجمله دانشگاه تهران و دانشگاه ملي پرداخت. او همچنين به بهبود موقعيت ايران در بانک توسعه آسيا كمک نمود و در اين ارتباط نماينده ايران در گردهمايي سال 1343 كارشناسان ECAFE در بانكوک بود. و در گردهمايي ساليانه بين بانكهاي آمريكا در آسانسيون پاراگوئه در سال 1344 شركت نمود10.
در مرداد 1344 در صندوق بين‌المللي پول به كار مشغول شد. وي از آبان 1347 سرپرستي دانشكده اقتصاد و رياست مؤسسه تحقيقات اقتصادي را در دانشگاه تهران به عهده داشته است11. در 1348 به عضويت هيأت مديره بانک توسعه صنايع و معادن ايران و نيز، شوراي ملي آموزش و پرورش و شوراي عالي مؤسسه بانکداري ايران و هيأت‌امناي مؤسسه كار و تأمين‌اجتماعي درآمد12. وي در سال 1352 معاون وزارت دارايي و در سال 1354 معاون امور سياسي و پارلماني و در سال 1356 به سمت وزير مشاور و رئيس سازمان برنامه و بودجه و عضو هيأت مديره سازمان شاهنشاهي خدمات اجتماعي منصوب گرديد13.
جمشيد آموزگار «دبيركل حزب رستاخيز ملت ايران» و وزير مشاور در كابينه مستعفي هويدا ــ از سوي شاه مأمور تشكيل كابينه شد و به عنوان نخست‌وزير به كار پرداخت. او در شانزدهم مرداد 1356 اعضاي هيأت دولت جديد را در كاخ سلطنتي رامسر به شاه معرفي كرد، و منوچهر آگاه را به عنوان وزير مشاور در امور اجرايي انتخاب نمود14. در چند بار ترميم كابينه وي، آگاه در سمت خود ابقا گرديد. وي تا 4 شهريور 1357، (انحلال كابينه) متصدي سمت وزير مشاور و رئيس سازمان برنامه و بودجه بود. آگاه در طول خدمت اداري خود، در مقام نماينده ايران و كارشناس امور اقتصادي، در اجلاس و كنفرانسهاي متعددي در داخل و خارج كشور، شركت داشت؛ از جمله آنهاست: نماينده بانک ملي ايران در كنفرانس عالي بازرگاني؛ منشي كميسيون ارز و پول، نماينده بانک ملي ايران در كنگره اعتبارات كشاورزي، نماينده بانک مركزي ايران در اجلاس سالانه بانک توسعه بين امريكايي در اسونسيون (ASUNCION)(1965م/1344ش)؛ شركت در اجلاس سالانه بانک توسعه بين امريكايي (مكزيكوسيتي) (1966م/1345ش)؛ نماينده بانک ملي ايران در مدرسه بين‌المللي بانکداري (هلند)؛ نماينده علي‌البدل موقت دولت ايران در جلسه ساليانه صندوق بين‌المللي پول؛ نماينده دانشگاه تهران در هيأت امناي دانشكده بيمه تهران (1349-1351)؛ نماينده بانک مركزي ايران در دومين كنفرانس منطقه‌اي بانکهاي توسعه‌اي آسيا و كنفرانس كافه‌آ و سمينار بانکداري؛ شركت در اجلاس سازمان توسعه صنعتي، متشكل از رؤساي مؤسسات توسعه و تحقيق (مونته بلو) (1970م/1349ش)، بلگراد (1972م/1351ش) ؛ نماينده علي البدل ايران در بيستمين دوره اجلاسيه اكافه (انجمن اقتصادي آسيا و خاور دور)؛ عضويت در گروه كارشناسان آنكتاد (گردهمايي تجارت و توسعه ملل متحده) در مورد معيارهاي ويژه كشورهاي كمتر توسعه‌يافته در ميان كشورهاي توسعه‌يافته (ژنو)؛ نماينده ايران در كنفرانس توسعه سياسي اقتصادي مربوط به نيروي دريايي در مسير دريايي از اقيانوس هند، لندن 1351ش. شركت در اجلاس يونيدو آي ـ اِي ـ دي ـ بي مربوط به ارزيابي پروژه واشنگتن 1353ش.
از وي كتابي به نام ملاحظاتي درباره توسعه اقتصادي ايران نوين و علم اقتصاد انتشار يافته و مقالاتي نيز از فرانسه و انگليسي ترجمه، يا به آن زبانها تأليف كرده، كه در نشريات مختلف به چاپ رسيده است15. آگاه در گوشه‌هايي از مقاله «براي آينده بهتر» را که در سال 1339 در مجله آينده نگاشتمي‌نويسد:
هدف ما بايد اين باشد که ببينيم در شرايط ايران چگونه مي‌توان مسير فرهنگي کشور را طوري راهنمايي کرد تا جوانان ما صاحب خصائلي شوند که حداکثر استفاده از منابع خدادادي شده و مملکت با نهايت سرعت ترقي كرده و زندگاني ملت در جاده رفاه و سعادت پيشرفت كند.... از ديگر خصائلي که بايد تشويق شود انصاف و ارفاق و عدم تبعيض استدر ممالکي مثل ايران طبقه تحصيلکرده و روشنفکر محدود است و قدرت دولت بسيار زياد؛ بنابراين حمايت دولت ارزش مادي و معنوي فوق‌العاده دارد و احتمال آن دارد که آنها که به اصطلاح با جريان شنا کنند بسيار منتفع شوند؛ و شناگران مخالف جريان به شدت تنبيه گردند. خطري که بايد از آن اجتناب شود آن است که چنين وضعي پايه اخلاقي جوانان را سست و متزلزل خواهد كرد، ارزش پاکي، ايمان و صراحت را کم خواهد كرد، تملق و چاپلوسي و فرصت‌طلبي را قسمتي از اخلاق ما خواهد كرد. يک مستشرق مشهور يک وقت گفته بود که اگر ايرانيها يکصدم آنچه مي‌گويند عمل مي‌کردند آن وقت ايران، بهترين در جهان مي‌شد. نه تنها ما بايد کمتر داد سخن دهيم و بيشتر عمل کنيم، بلکه نوع تفکر ما نيز بايد تغيير يابد. ما هنوز عادت داريم هر يک خود را عالم در جميع امور بدانيم و در رشته‌هايي که هيچ اطلاع علمي نداريم اظهارنظر محکم و قطعي كنيم. بايد به نسل جوان تعليم داده شود که فکر و عملش را بر مبناي تحقيق و مطالعه و شاهد و دليل قرار دهد. 16
از جمله حاميان دكتر آگاه در سيستم اداري دكتر رضا مقدم، جانشين مدير كل سابق بانک مركزي بود كه در بانک بين‌المللي پول در واشنگتن نيز كار مي‌كرد. از دوستان نزديک دكتر آگاه، دكتر عبدالله طاهري يكي از تحصيلكرده‌هاي اقتصاد در ايالات متحده و برادر متولي مسجد گوهرشاد در مشهد را مي‌توان نام برد. دكتر آگاه از نظر سياسي، ميانه‌رو بود. او معتقدبود كه شاه بايد سلطنت كند نه حكومت و قدرت بايد به دست افراد جوان تحصيلكرده غربي باشد17. وي در شهريور 1391 در سن 82 سالگي در لندن درگذشت18.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. دولتمردان عصر پهلوي: به روايت اسناد ساواک، تدوين شوراي نويسندگان مرکز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات،ج 1(تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسي اسناد تاريخي، 138)، ص33
2. محسن جلال‌پور، «به ياد اقتصاددان بزرگ و بي ادعاي كرماني»، روزنامه دنياي اقتصاد (25 شهريور1391)، ص 3.
3. فدراسيون اطاقهاي بازرگاني ايران 1346، نشريه پنجمين كنفرانس اطاقهاي بازرگاني ايران 1348(تهران: اطاق بازرگاني تهران، ؟13)، ص 211.
4. دفتر ادبيات انقلاب اسلامي، فرهنگ ناموران معاصر ايران، ج 1 (تهران: سازمان تبليغات اسلامي، حوزه هنري، سوره مهر، 1381)، ص294.
5. باقر عاقلي، شرح حال رجال سياسي و نظام معاصر ايران، ج 1 (تهران: نشر گفتار، نشر علم، 1380)، ص 28 .
6. دفتر ادبيات انقلاب اسلامي، ص 294.
7. فدراسيون اطاقهاي بازرگاني ايران 1346، ص 211.
8. دفتر ادبيات انقلاب اسلامي، ص 294.
9. علي‌اصغر سعيدي، فريدون شيرين كام، موقعيت تجار و صاحبان صنايع در ايران عصر پهلوي: زندگي و كارنامه حاج محمدتقي برخوردار (تهران: گام نو، 1388)، ص 385.
10. اسناد لانه جاسوسي آمريکا: مجموعه اسناد منتشرنشده دانشجويان مسلمان پيرو خط امام، ج 8 (تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، 1386)، ص155.
11. فدراسيون اطاقهاي بازرگاني ايران، 1346، ص 211.
12. دفتر ادبيات انقلاب اسلامي، ص 295.
13.شمس پهلوي (تهران: وزارت اطلاعات، مركز بررسي اسناد تاريخي، 1385)، ص 223.
14. دفتر ادبيات انقلاب اسلامي، روزشمار انقلاب اسلامي جلد اول 1/1/1356 تا 6/6/1356 (تهران: سازمان تبليغات اسلامي، حوزه هنري، 1376)، ص 446.
15. دفتر ادبيات انقلاب اسلامي، ص 295.
16. محسن جلال‌پور، ص 3.
17.اسناد لانه جاسوسي آمريکا: مجموعه اسناد منتشرنشده دانشجويان مسلمان پيرو خط امام، ص 158.
18. fa.wikipedia.org/wiki/
138
منوچهر آگاه 
نسخه قابل چاپ
ارسال برای دوستان
- 